De emeritus predikant in de Protestantse Kerk in Nederland sprak voor vijftig belangstellenden over de vraag of de Bijbel een gewelddadig boek is.

De combinatie van religie en geweld zit volgens dr. Janse niet alleen in de islam. „Is voetbal ook geen religie die tot geweld leidt, zoals hiervan onlangs op een steenworp afstand sprake was?” zei hij verwijzend naar de rellen van voetbalsupporters zondag.

Maar hoe zit dat in de christelijke traditie als je de Bijbel erop naslaat? Het schilderij van Rembrandt waarop Abraham zijn zoon Izak offert is een „schokkende binnenkomer.” „Hoe kan zoiets bestaan? Terwijl God het zelfs van Abraham vraagt!” Genesis 22, waar dit offer beschreven wordt, heeft voor dr. Janse iets „ongemakkelijks.” Dat geldt niet alleen voor deze geschiedenis. De emeritus predikant somde nog een serie oudtestamentische Bijbelteksten op. Zo geeft de Heere in Deuteronomium 2 bevel mannen, vrouwen en kleine kinderen uit te roeien. Evenals in 1 Samuël 15, waar Amalek van man tot vrouw, van kind tot zuigeling, van rund tot schaap en van kameel tot ezel moet worden uitgeroeid.

De stelling dat geweld in het Oude Testament gezien moet worden in het kader van de komst van Gods Koninkrijk en het rijk van de vrede, wuifde dr. Janse weg. „Ik sta niet in de lijn van de Apeldoornse hoogleraar prof. dr. H. G. L. Peels. Ik vind het zelfs een beetje stalinistisch. Het doel heiligt niet de middelen; dat er van alles maar uitgeroeid moet worden.”

De uitleg dat Simson bij zijn dood meer slachtoffers maakte dan in zijn leven trok dr. Janse door naar de met bomgordels getooide zelfmoordterroristen van IS. Volgens dr. Janse gaan sommige historici ervan uit dat de moord op de Kanaänieten en andere volken nooit heeft plaatsgevonden. Na de verovering van het beloofde land zijn die volken immers nog springlevend.

Waarom dan toch die geweldsteksten in het Oude Testament, zo vroeg dr. Janse zich af. De felheid van die teksten laat zich verklaren als de felheid van de „underdog.” Het Oude Testament is volgens hem voor een groot deel traumaverwerkingsliteratuur. Of is het profetische geschiedschrijving? Het verleden wordt beschreven met het oog op de toekomst: zo moet het worden. „Dat betekent: weg met het heidendom en weg met de heidenen.”Verder stelde dr. Janse dat er in het Oude Testament overwegend een collectieve opvatting heerst van straf en schuld. Nadat Daniël uit de leeuwenkuil was getrokken werden de mannen die hem beschuldigd hadden, met hun kinderen en hun vrouwen erin geworpen. „Voor ons moeilijk te verteren”, aldus dr. Janse.

Toch signaleerde hij in het Oude Testament ook andere geluiden over geweld. Daarvoor wees hij op Zacharia 4:6: „Niet door kracht en niet door geweld, maar door Mijn Geest zal het gebeuren.” In het boekje Jona staat dat Gods barmhartigheid zich ook uitstrekte over de volken buiten Israël. In Jesaja 19:24-25 laat God zelfs de volken buiten Israël in Zijn verbond delen.

Dr. Janse concludeerde dat er in het Oude Testament sprake is van een ontwikkeling van gewelddadigheid naar vredelievendheid. „De stem van de vrede wordt steeds sterker.”

Lees ook:

Dr. Sam Janse: Geweld in Bijbeltekst blijft iets ongemakkelijks houden (RD.nl, 09-12-2016)

„Negeer geweldstekst Psalm 137 niet” (Reformatorisch Dagblad, 31-08-2016)

Dr. Versluis: Bijbel laat naast geweld ook genade zien (Reformatorisch Dagblad, 03-11-2015)

Geweld in het Oude Testament (De Banier, 11-01-2008)

“Geweld in Bijbel maakt theologie onrustig” (Reformatorisch Dagblad, 17-10-2006)