Het is gelijk raak, de eerste examendag op de Prins Mauritsscholengemeenschap in Middelharnis. Alle kandidaten komen opdagen, behalve één jongen. Om kwart voor negen, een kwartier voor aanvang, laat rector J. Boot bellen. Geen gehoor. Dan de secretaresse er maar op af. Niemand thuis. Het examen begint. Zonder die ene jongen. Boot legt zich er gelaten bij neer. „We hebben gedaan wat we kunnen. Deze knaap zal het examen moeten inhalen tijdens de herkansing.”

In lokaal 235 klinkt pianomuziek van de virtuoos Franz Liszt. Op de tafels staan twee kanjers van geluidsboxen. Muziekleraar Sietse van Wijgerden bedient de cd-speler. Zijn collega Marco van ’t Hoff houdt achterin een oogje in het zeil. Veel heeft hij niet te doen. Er is slechts één kandidaat voor vwo-muziek: Renate van Dieren. De tweede moet om een tragische reden verstek laten gaan. Haar moeder is overleden en wordt op de ochtend van de eerste examendag begraven.

Het muziekexamen verloopt strak. Een cd loodst Renate door de vragen heen. De stem uit de speakers lijkt verdacht veel op die van een nieuwslezeres op Radio 1. Het zoveelste fragment klinkt. „Dit is een compositie uit de Romantiek. Geef voor deze bewering drie argumenten.” Renate zucht en begint te pennen.

„Mooie muziek”, reageert de vwo-leerlinge na afloop in het zitje op de kamer van de rector. Ze heeft het examen voor haar gevoel goed gemaakt. „Misschien wel het enige waar ik een acht voor haal.” Van Wijgerden fronst zijn wenkbrauwen: „Een examen met vreselijke vragen. Bijna allemaal technische en niks over de persoonlijke beleving, de emotie. We zitten al jaren met zo’n examen bij muziek. De eerste tien vragen zijn verschillend. Vervolgens worden die tien vijf keer herhaald met andere fragmenten.”

Bij muziek hoort ook een praktijkdeel. Het enige wat daarover in het examenreglement staat, is dat de kandidaten moeten musiceren. Daar weten ze op de Prins Maurits wel raad mee. Dit jaar voerden alle muziekkandidaten van vmbo, havo en vwo de Messiah van Händel uit. Van Wijgerden stond op de dirigentenbok, de leerlingen zongen en speelden.

Renate gaat niet de muziek in. „Ik wil verloskundige worden. Zingen blijft wel mijn hobby.” Van ’t Hoff knikt goedkeurend. „Als dat het resultaat is van ons muziekonderwijs, ben ik tevreden.”

De vmbo’ers (theoretische en gemengde leerweg) bijten het spits af met beeldende vakken. Voor alle kandidaten -handvaardigheid, tekenen en textiele werkvormen- is er hetzelfde examen. „Weinig feitenvragen, veel zinspelen op algemene ontwikkeling”, aldus tekenleraar Jaap de Jonge. Zijn leerlingen Marieke den Boer, Leoni de Wit en Simone van der Meijden knikken instemmend. „Je hoefde er weinig voor te leren.”

„Een vraag als: Noem drie kenmerken van het impressionisme, lijkt verleden tijd”, constateert De Jonge. „In plaats daarvan krijgen de leerlingen een afbeelding van een schilderij voorgeschoteld met de vraag: Hoe zie je dat dit spontaan is geschilderd? Voor het vmbo best pittig.”

De enige meerkeuzevraag (vraag 38) hebben al zijn leerlingen goed, weet De Jonge nu al. „Ik heb gauw gekeken bij het innemen van de papieren.” De term ”kleurrijm” (vraag 22) verbaast de tekenleraar. „Zelfs voor mij een nieuw woord.”

Ook de tekenkandidaten deden een praktijkonderdeel: het maken van een portret over het thema ”familie en vrienden”. Marieke en Leoni kozen voor verf, Simone had verf, ecoline en wasco nodig om haar inspiratie op het doek kwijt te raken. De Jonge houdt de cijfers nog even geheim. „De resultaten zijn van een goed niveau”, zegt hij diplomatiek. „Enkele werkstukken zijn zelfs zeer de moeite waard.” Marieke: „Nou, het mijne niet. Dat is echt bagger.”

De havisten gaan ’s middags van start met Frans. Ruth Struijk wijst na afloop naar haar keel. „Mijn hart zit hier. Ik heb de antwoorden eerst in klad opgeschreven en was niet klaar met het overschrijven.” Rector Boot en lerares J. M. Braber stellen haar gerust. „Geen probleem. We kijken beide bladen na.” Nadine Struik maakte de laatste dagen zeven proefexamens. „Ik scoorde steeds tussen de 5,3 en 6,3. Ik vond de teksten van dit examen leuk en eigentijds, maar hoe ik het heb gemaakt, weet ik echt niet.”

Piercings, diskjockeys, sport: „Veel teksten met onderwerpen uit jeugdbladen”, stelt Braber vast. Ze heeft haar leerlingen overspoeld met Franse woordjes. „Ik heb een schrift vol”, zegt Mirjam Schultz. Braber: „Dat doe ik bewust om te voorkomen dat de leerlingen te vaak hun woordenboek nodig hebben en daardoor in tijdnood komen.” Toch kunnen de meesten niet zonder. „Vooral werkwoordsvormen moet je opzoeken”, zegt Nadine. „Die zijn vaak zo vervoegd, dat je de betekenis niet meer weet.”

In het vwo-examen management & organisatie constateert leraar R. E. Groenendijk een misser. „Er wordt niets gevraagd over het lezen van een balans, terwijl dat een belangrijk onderwerp in de leerstof is. Daarentegen komt er twee keer een opgave over een exploitatierekening in voor. Dat is meer van hetzelfde.” Verder is Groenendijk niet ontevreden. „Duidelijk afgebakende stof en een overzichtelijke presentatie. Wel veel rekenwerk. En er werd minder dan anders een beroep op het analytisch vermogen van de leerlingen gedaan.”

Jorinde van Immerzeel had management & organisatie „erger verwacht.” Matthijs Hemink vond van de 700 pagina’s studiestof te weinig terug in het examen. „Ik heb veel voor niks geleerd.”

Als de school leegloopt, meldt rector Boot zich weer. „De jongen die vanmorgen niet kwam opdagen, was z’n examen vergeten. Hij is helemaal van slag. Zijn verkering is uit.”