Ieder jaar is het een indrukwekkend ogenblik als op 4 mei acht uur ’s avonds na het wegsterven van de laatste klanken van de Last Post er een minuut diepe stilte valt. De driekleur hangt halfstok. Iedereen zwijgt en denkt of bidt. Wat een ellende en slachtoffers heeft de Tweede Wereldoorlog veroorzaakt.

Daarna klinkt het Wilhelmus en wordt de vlag in top gehesen. Na de vijf oorlogsjaren volgde immers de Bevrijding.

Het valt op dat de herdenking ruim zeventig jaar na de Tweede Wereldoorlog nog zo veel mensen blijft trekken. En niet alleen ouderen. Positief is dat ook veel jongeren er naartoe komen.

Buiten Nederland is die grote belangstelling eveneens te zien. Heel duidelijk bleek dat vorig jaar, toen ik in de zomer het concentratiekamp Auschwitz in het zuiden van Polen bezocht. We waren daar vaker geweest, maar dat was buiten het hoogseizoen. In de zomervakantie is het echter ontzettend druk. Al vanaf acht uur ’s morgens komen er bussen vol jongeren en ouderen voor een bezoek naar het kamp. Regelmatig schuifel je achter elkaar door de gebouwen waar de gevangenen onder vreselijke omstandigheden hebben geleefd.

Hierdoor krijgt het bezoek soms iets onwezenlijks. In de zomer komt het vaker voor dat je iets bezoekt waar het heel druk is, maar in dit geval is juist de stilte zo belangrijk. Dan kun je goed tot je laten doordringen wat je ziet.

Gelukkig blijft de sfeer ondanks de grote drukte waardig en respectvol. Herdenken mag niet ontaarden in een soort toeristisch uitje, ook niet bij de massale herdenkingen op 4 mei in ons land. Het memento mori geldt dan wel heel nadrukkelijk en persoonlijk.

Vooral op de wat stillere plekken in Auschwitz, zoals bij de gaskamer en de crematoria, word je nadrukkelijk bepaald bij de vreselijke gebeurtenissen. Ook zo’n 5 kilometer verderop in het vernietigingskamp Birkenau is dat het geval. Dwars door dit kamp loopt een spoorlijn, met als eindpunt het perron waar vandaan duizenden mensen rechtstreeks naar de gaskamers gingen. Te midden van deze grauwe realiteit ligt als een stil symbool op het eind van de spoorlijn een bloemenkrans met een kleine Israëlische vlag. Ook bij zo’n eenzaam herdenkingsteken past een minuut stilte.

Het intens slechte waar de mens na de zondeval toe in staat is, heeft zich in Auschwitz en Birkenau afgespeeld. Dat wordt nog duidelijker als je boeken over de concentratiekampen leest. De Italiaanse Jood Primo Levi, die Auschwitz overleefde, schreef het bekende boek ”Is dit een mens”. Bij het lezen vraag je je af: Hoe is het mogelijk dat al die gruwelijkheden hebben kunnen gebeuren? Dat moet worden voorkomen!

Het is daarom belangrijk om de herinnering aan de oorlog levend te houden. Dodenherdenking en Bevrijdingsdag, 4 en 5 mei, hebben een blijvende maatschappelijke betekenis en horen eigenlijk net zo bij elkaar als 31 december en 1 januari. Ze duiden net als oud- en nieuwjaar op het einde en een nieuw begin.

Opvallend is wel dat de nadruk meer ligt op dodenherdenking dan op Bevrijdingsdag. Dodenherdenking wordt terecht jaarlijks overal in het land in alle gemeenten herdacht, terwijl we bij Bevrijdingsdag in Nederland slechts één keer in de vijf jaar nadrukkelijker stilstaan. Voor 5 mei mag best meer aandacht komen. Laten we het voorrecht van het leven in vrijheid niet vergeten.

Het is goed dat op deze dagen niet alleen bij de Tweede Wereldoorlog, maar ook in bredere zin wordt stilgestaan bij de verschrikkelijke effecten van oorlogen en het grote belang van vrede. Er zijn immers ook in 2017 nog veel conflicthaarden waardoor dagelijks doden vallen. Daarom past gebed voor een wereld in nood en dankbaarheid voor de vrijheid die wij hebben.

Dodenherdenking en Bevrijdingsdag zijn twee kanten van dezelfde medaille. Laten we ze beide in ere houden en daar vaker dan die ene minuut per jaar bij stilstaan.

Reageren? welbeschouwd@refdag.nl