Binnen de SP bestaat al sinds 1974 een afdrachtregeling. Volksvertegenwoordigers krijgen een vergoeding vanuit de overheid. Vertegenwoordigers van de SP laten die vergoeding rechtstreeks de landelijke partijkas instromen. Vanuit die partijkas krijgen ze vervolgens een lagere vergoeding uitgekeerd.

Buiten de SP klinkt er regelmatig kritiek op de regeling. Maar ook binnen de partij is zij niet meer zo vanzelfsprekend. Tot een afschaffing kwam het nog niet. Wie weet verandert dat nu. De rechtbank heeft in een concrete zaak geoordeeld over de afdrachtregeling. We gaan naar de gemeente Noordoostpolder. De SP zit daar in de gemeenteraad. Fractievoorzitter is Tjitske Hoekstra. Als volksvertegenwoordiger heeft zij recht op een vergoeding. Dit staat in de Gemeentewet en in een plaatselijke verordening. Raadsleden krijgen de vergoeding voor hun werkzaamheden en verder een tegemoetkoming in de kosten. In Noordoostpolder zou het gaan om een raadsvergoeding van 1.460,84 euro en een onkostenvergoeding van 167,65 euro. Hoekstra heeft netjes gevraagd of haar vergoeding kan worden gestort op de bankrekening van de landelijke SP in plaats van haar eigen bankrekening. Op zich een sympathiek verzoek. Maar de gemeente Noordoostpolder gaat daar niet in mee. De uitleg is helder. Er is vanuit de wetgeving geen ruimte om een vergoeding aan derden (de partijkas van de SP) te betalen. Mevrouw Hoekstra mag met de vergoeding doen wat ze wil, maar de gemeente maakt het bedrag over naar het rekeningnummer van mevrouw Hoekstra.

De fractievoorzitter stapte naar de rechtbank. Maar die gaf haar geen gelijk, zo blijkt uit de uitspraak van 22 februari 2017. Het belangrijkste punt waarover de rechtbank oordeelde, is de akte van cessie die door Hoekstra getekend is. Dat klinkt heel juridisch en is het ook. In gewoon Nederlands gaat het om een papiertje dat door twee partijen is getekend en waar een afspraak op staat. In dit geval een afspraak tussen Hoekstra en de landelijke SP. En de afspraak die er op staat is dat Hoekstra haar vordering op de gemeente Noordoostpolder (voor het krijgen van de vergoeding) heeft overdragen aan de landelijke SP. Dus de landelijke SP mag dan de vergoeding bij de gemeente opeisen. De rechtbank gaat hier niet in mee. Die gaat een principiële vraag beantwoorden over de afdrachtregeling. Zijn de afspraken uit de akte van cessie in strijd met de openbare orde? Ja, zo oordeelde de rechtbank.

Als gemeenteraadslid stem je zonder last. Je hebt een vrij mandaat. Iemand anders kan niet bepalen hoe jij als raadslid moet stemmen. Verder krijg je een vergoeding. De rechtbank overweegt dat het niet ongebruikelijk is dat volksvertegenwoordigers een deel van hun vergoeding aan hun partij afdragen. Maar dat is iets anders dan wat er nu binnen de SP gebeurt. Daar wordt het complete recht op een vergoeding overgedragen. Als raadslid word je daarmee voor je inkomen financieel afhankelijk van de politieke partij. Net zoals in de verhouding tussen werkgever en werknemer.

Stel dat de rechtbank de gemeente Noordoostpolder ertoe zou verplichten de vergoeding aan de landelijke SP over te maken. Dan werkt de overheid mee aan het veroorzaken van een afhankelijkheidsrelatie tussen raadslid en partij. Die afhankelijkheid is in strijd met het uitgangspunt in het Nederlandse staatsrecht dat de individuele volksvertegenwoordiger een individueel mandaat bezit en zonder last en ruggespraak moet kunnen functioneren.

Kort en goed: door de cessie van Hoekstra kunnen haar onafhankelijkheid en het vrije mandaat in gevaar komen. Een raadslid moet onafhankelijk kunnen functioneren. De cessie is in strijd met de openbare orde, en daarmee nietig. Nietig betekent dat iets niet bestaat voor het recht. Mevrouw Hoekstra krijgt geen gelijk. Ze moet 1517 euro aan proceskosten betalen voor de gemeente Noordoostpolder. De vraag is natuurlijk of ze het zelf betaalt of dat dit vanuit de stromende partijkas gebeurt… We weten het niet.

De uitspraak kan gevolgen hebben voor de afdrachtregeling binnen de SP. Hoe ze hier intern mee omgaat weten we niet. Of de afdrachtregeling in ongewijzigde vorm blijft bestaan, weten we ook niet. En of Hoekstra het eens is met de uitspraak van de rechtbank kunnen we wel raden. Ze kan tot 22 mei beroep aantekenen. Wordt vervolgd dus.

Mr. Bart Bouter is advocaat bij Bouter Advocatuur in Barneveld.