„We gaan weer echte geschiedenisles geven. Het patriottische onderwijs keert terug op school.” Dariusz Piontkowski, voormalig onderwijzer en parlementariër voor de regerende partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), nam in een Kamerdebat onlangs een voorschot op wijzigingen in het Poolse curriculum – daarmee joeg hij de oppositie en een groot deel van de onderwijswereld tegen zich in het harnas.

Onlangs riepen de Associatie van Poolse Steden en enkele ouderorganisaties middelbare scholieren ertoe op om een dag thuis te blijven. Het is een vervolg op een eerdere staking van leraren. Ook voor de komende tijd zijn meerdere protestdagen ingelast.

De regeringspartij PiS en de oppositie staan lijnrecht tegenover elkaar, ook als het gaat over het onderwijs. Veel politieke debatten eindigen in moddergooien.

De onderwijshervormingen in Polen, die in september ingaan, betreffen in eerste instantie de manier waarop het onderwijs is georganiseerd. De conservatief-nationalistische regering wil de gymnasia afschaffen. Dat is in Polen de lagere middelbare school, waar kinderen tussen hun 12e en hun 15e doorleren. Vervolgens bezoeken ze het lyceum, of een vakschool.

In zwang

Vanaf 1 september moet het anders. Dan gaan Poolse kinderen weer acht jaar naar de basisschool: vanaf hun zevende, zoals gebruikelijk in Polen, tot hun veertiende levensjaar. Hierna volgt vier jaar middelbare school of vijf jaar vakschool.

Daarmee keert PiS terug naar het systeem zoals het onder het communisme in zwang was. De gymnasia stonden juist symbool voor de veranderingen in het Poolse systeem in 1999, toen het onderwijs op internationale leest werd geschoeid.

De oppositie en de lerarenvakbond verdenken PiS ervan de greep op het onderwijs te willen vergroten met de verandering. Enkele weken geleden was de eerste staking. De Poolse lerarenvakbond zegt dat 37 procent van de scholen –6500 in totaal– daaraan deelnam. Veel leraren gingen wel naar school, maar gaven geen les. Het ministerie van Onderwijs zegt dat slechts 11 procent meedeed. „Politieke eisen kunnen niet worden afgedwongen ten koste van kinderen”, zei de minister van Onderwijs, Marzena Machelek. Ze benadrukte nog dat er geen banen verloren zullen gaan.

De lerarenvakbond vreest dat er een chaos ontstaat. Maar de dieperliggende angst betreft wijzigingen in het onderwijs. „De regering wil een nieuw type Pool creëren”, zegt prof. Janusz Majcherek, hoogleraar filosofie en sociologie aan de pedagogische universiteit van Krakau, de tweede stad van Polen. „Door te beginnen in het onderwijs laat ze zien dat ze radicale verandering wil.”

De hoogleraar verklaart de onrust dan ook uit de ideologische agenda van PiS. „De veranderingen in het onderwijs zijn slechts een deel van een breder ideologisch offensief van PiS”, zegt hij. Hij duidt op het conflict rond een nieuw oorlogsmuseum in Gdansk, in het noorden van Polen. De regering verving de directeur en dreigt nu met sluiting van het museum omdat de tentoonstelling te weinig patriottisch zou zijn. „PiS wil een natiebrede, nationalistische, chauvinistische interpretatie van de geschiedenis.”

Schamen

Katarzyna Plaza, docente Engels op het lyceum van Krakau, is juist blij met meer aandacht voor patriottisme. „Geschiedenislessen zijn essentieel. Als je je achtergrond niet kent, kun je niet vooruit. We moeten stoppen met ons te schamen over Polen. Polen is geen land van losers, maar een land met een grootse geschiedenis. Dat moeten we benadrukken in het onderwijs.”

Jakub, 19 jaar

„De globalisering is een probleem. Veel Polen van mijn leeftijd zeggen dat ze zich geen Pool voelen. Dat vind ik verschrikkelijk. Het kan hun gewoon niks schelen. Als we onze identiteit verliezen, doen we dat onszelf aan. De Europese Unie kan misschien onze onafhankelijkheid inperken, maar kan ons niet onze identiteit afnemen – daartoe heeft Brussel niet genoeg macht. Migratie is slechts een tijdelijk probleem. Hoe we onze identiteit kunnen versterken? Door onderwijs.”

Natalia, 17 jaar

„Patriottisme is niet alleen kennisoverdracht, het is ook een kwestie van opvoeding. Patriottisme betekent vooral: je goed gedragen. Zoals belasting betalen, je huis en je tuin netjes houden, je goed gedragen tijdens vakantie in het buitenland. Natuurlijk, literatuur en geschiedenis zijn belangrijk. Poolse poëzie is schoonheid. En taalvaardigheid is belangrijk. Want hoe kun je een goede Pool zijn als je de taal niet goed beheerst?”

Kasia, 17 jaar

„Ons onderwijs is van een goed niveau, zeker de technische opleidingen. Maar veel Polen vertrekken naar het buitenland zodra ze de school hebben doorlopen. Het is moeilijk om in Polen werk te vinden. Daarbij, in plaats van hier 2000 zloty (500 euro, MD), kun je in het buitenland 2000 euro verdienen. In Polen is het zelfs moeilijk om een flat te huren. Het is simpelweg moeilijker een fatsoenlijk leven te leiden in Polen.”

Zusia, 17 jaar

„De meeste Polen zijn niet patriottisch – integendeel: ze haten hun land. Polen willen altijd maar vertrekken. Blijkbaar zien ze in andere landen iets wat ze missen. Maar zodra ze elders wonen, weten ze wat ze missen. Mijn familie verliet Polen, maar hun kinderen willen terug. We kunnen hier een goed leven hebben. Maar veel Polen zijn bang om actie te ondernemen en hebben het opgegeven met het land. Dat is onterecht. Polen is niet slecht. We zijn niet altijd chagrijnig, we zijn gelukkig en vriendelijk.”

Krzysztof, 19 jaar

„Lessen in geschiedenis en cultuur zijn belangrijk. Zo weten we wie we eigenlijk zijn. Ik denk dat de regering probeert mensen te verbinden, zodat we beter kunnen samenwerken.

Wat ik jammer vind, is dat we weinig praten over wat er momenteel aan de hand is in ons land. Dat is wel nodig, want de manier waarop we in het publiek debatten voeren is niet goed. Jongeren moeten in elk geval weten waar het debat over gaat. Maar we hebben weinig ruimte in ons lespakket.”

Zuza, 17 jaar

„Ik ben patriot –ik ben zelfs lid van de scouting– maar veel anderen zijn dat nu eenmaal niet. Ik vind dat we meer over andere landen moeten leren. Er is te veel aandacht voor de Poolse geschiedenis. De regering probeert mensen te creëren die allemaal hetzelfde zijn en denken. Maar dat is onmogelijk. Mensen zijn nu eenmaal verschillend en er zullen altijd conflicten zijn. Mensen die zich niet Pools genoeg voelen zullen boos worden. Ze worden gedwongen iets te zijn wat ze niet zijn.”