Voor Saskia Maarse was het flink wennen toen ze haar eerste baan in Nederland kreeg, nadat ze een aantal jaren als reisbegeleider in het buitenland had gewerkt. „Mijn nieuwe collega’s keken me verbaasd aan. „Gaan we niet nog wat drinken?” had ik hun gevraagd. „Eh, nee”, zeiden ze. „Wij gaan naar huis.”

Betekende de negen-tot-vijf-mentaliteit al aanpassen, vooral de omgang met collega’s onderling was heel anders dat ze gewend was. „De contacten waren veel oppervlakkiger. In Spanje, Italië en Frankrijk gingen we na het werk geregeld samen op stap: iets drinken, uit eten. In Frankrijk namen collega’s mij, als enige Nederlandse, voortdurend op sleeptouw. Ook in de weekeinden.”

Schiphol

Culturele verschillen boeien Maarse. „Waarom doen mensen zoals ze doen? Het begon al toen ik als zesjarige op Schiphol al die verschillende nationaliteiten zag.”

Ze schrijft internetblogs en houdt lezingen over de Nederlandse cultuur en hoe mensen van andere culturen die ervaren. Tientallen gesprekken liggen eraan ten grondslag, met ondernemers en managers van elders die voor de liefde, studie of werk naar Nederland kwamen en hier bleven, én met Nederlanders die jarenlang in het buitenland woonden en werkten.

De blogs zijn nu gebundeld in een boek: ”Onder de zeespiegel. Samenwerken en samen leven met Nederlanders”. Maarse voorziet anekdotes van (wetenschappelijke) achtergrondinformatie. Aanvullend zet ze op een rij wat typisch Nederlands is: de scheiding tussen werk en privé bijvoorbeeld, doe maar gewoon, vrijheid en gelijkheid, het opgeheven vingertje, het eindeloze discussiëren en overleggen, de vele wetten en regels.

Agenda

„Al die regels ervaren buitenlanders vaak als storend”, zegt Maarse. „Evenals onze overlegcultuur. Tachtig procent van de beschikbare tijd van de gemiddelde manager in Nederland is ingevuld met overleggen en vergaderingen, zei een manager die tien jaar in Azië had gewerkt. Het probleem was volgens hem dat iedereen in Nederland een mening heeft en die mening ook mag verkondigen. Sterker nog: ieders mening wordt serieus genomen. Knopen worden zelden meteen doorgehakt, elke ontmoeting eindigt met een afspraak wanneer de volgende vergadering is. Dat kost tijd. Tegelijkertijd heeft het een belangrijk voordeel. Doordat iedereen zijn ideeën op tafel kon en mocht leggen werd het kleine Nederland in bepaalde opzichten juist heel groot, onder meer in watertechnologie, kunst, architectuur en de economie.”

Waar komt die regel- en vergadermanie toch vandaan? Maarse heeft er een verklaring voor, in navolging van deskundigen als historicus en letterkundige Herman Pleij. „Nederland is een land dat is gemaakt – in plaats van op natuurlijke wijze ontstaan. Het leven onder de zeespiegel –vandaar de titel van het boek– bepaalde grotendeels ons volkskarakter. Onze voorouders die zich vestigden in de moerasdelta van de Lage Landen moesten, om stukken land droog te krijgen en te houden, leren samenwerken en ruzies kunnen vermijden. Er was dus veel onderling overleg nodig om tot overeenstemming te komen – en tot blijvende oplossingen zoals ons ingewikkelde stelsel aan dijken, molens, pompen, gemalen, sluizen, rivieren en sloten. Om dat bestaan intact te houden –en chaos in ons kleine land te voorkomen– bedachten de Nederlanders strenge regels en controles. Of ze zich graag aan die regels houden? Dat is weer een ander verhaal.”

Taakgericht

Alles hangt met alles samen. Maarse typeert Nederland als een taakgerichte natie. „Het vertrouwen binnen arbeidsrelaties is over het algemeen gebaseerd op vertrouwen in de kennis en capaciteiten van personen: je levert goed werk, je bent altijd op tijd, dus ik vertrouw je en werk daarom graag met je samen. Afspraken worden schriftelijk vastgelegd. Gaat het fout, dan doen betrokkenen een beroep op advocaten en juristen. Andere landen, bijvoorbeeld Brazilië, waar het juridische stelsel minder betrouwbaar is, zijn relatiegericht. Aan zakendoen gaat daar een uitgebreide persoonlijke kennismaking vooraf. Je gaat niet zomaar met elkaar in zee.”

Voor mensen uit andere landen en culturen is onze taakgerichtheid een van de moeilijkste Nederlandse culturele eigenschappen, stelt Maarse. „Ze wordt in eerste instantie niet altijd positief opgevat. Hier willen mensen vooral weten wat je doet –met als insteek: wat kunnen we voor elkaar betekenen?– in plaats van wie je bent, zeggen buitenlanders uit een relatiegerichte cultuur. Uiteindelijk zien velen wel het profijt van de Nederlandse manier van netwerken. In korte tijd leer je veel mensen kennen, zonder dat je direct vast zit aan allerlei sociale verplichtingen.”

Bewust

Belangrijk vindt Maarse het dat Nederlanders zich bewust zijn van hun cultuur. „Door de ontmoetingen met mensen uit andere landen leerde ik heel veel over hun culturen, maar des te meer over mijn eigen cultuur. Alles wat ik als normaal had beschouwd, bleek voor hen heel andere betekenissen te hebben.” Het is goed dat te beseffen, meent Maarse. „Onwetendheid over cultuurverschillen kan leiden tot onbegrip en misverstanden.”

In ”Onder de zeespiegel” noemt ze voorbeelden. „Een Nederlander die in China ging werken, werd door zijn ondergeschikten niet serieus genomen omdat hij op de fiets naar zijn werk kwam. Dat doe je als baas in China niet, fietsen hoort daar bij de lagere klasse.” Het ‘werkt’ ook andersom. „Een Mexicaan die leiding moest geven aan een Nederlands team, raakte gefrustreerd, omdat zijn medewerkers hem geregeld interrumpeerden. Hij vond dat ze geen respect toonden.”

Maarse: „Wie zich erin verdiept, zal al snel inzien dat bedoelingen meestal goed zijn. Als je niet beter weet, zou je het op jezelf betrekken, maar confrontaties zijn zelden persoonlijk. Wat je in een andere omgeving niet begrijpt, heeft vaak met cultuur te maken.”

www.saskiamaarse.nl/blog/

Boekgegevens

Onder de zeespiegel. Samenwerken en samen leven met Nederlanders, Saskia Maarse; uitg. Studio Odijk, Zeewolde, 2017; ISBN 978 90 821296 3 2; 164 blz.; €14,95; vanaf 24 april verkrijgbaar.