De tragiek van Telemann

Het is de tragiek van Telemann, zegt Belder. „Veel mensen denken: Hij is een veelschrijver, dus zijn werken zullen weinig voorstellen. Voor dergelijke niets-aan-de-handmuziek ga je de deur niet uit. Daar komt nog bij dat Telemann geen iconisch werk naliet, een stuk dat bijna iedereen kent. Bij andere componisten is dit soms wel het geval. Denk aan Bachs Matthäus Passion, Händels Messiah of het Requiem van Mozart.”

Belder en Bernardini maakten zelf rond hun tiende tijdens blokfluitlessen kennis met Telemann (1681-1767). Daarna bleef deze Hamburgse componist hen vergezellen tot vandaag de dag.

Belder studeerde naast klavecimbel ook blokfluit: „Telemann is voor blokfluitisten een van de belangrijkste componisten. Hij schreef de meeste blokfluitsonates en kende als geen ander de mogelijkheden en onmogelijkheden van het instrument. Ik speel niet zo vaak blokfluit meer, maar als ik het doe, dan grijp ik vaak naar Telemann. Zijn muziek weerspiegelt zijn creativiteit en is minder clichématig dan die van tijdgenoten als Mancini en Marcello.”

Onder klavecinisten heeft Telemann niet zo’n goede naam, weet Belder. „Ik vind dat jammer. Telemann schreef niet veel voor het klavecimbel, maar wát hij componeerde, is meestal fantasierijk en origineel. Daarom laat ik veel leerlingen zijn fantasieën studeren.”

Verplichte kost

De Italiaan Bernardini is naast uitvoerend hoboïst ook docent en dirigent. Na 22 jaar les te hebben gegeven op het Conservatorium van Amsterdam doceert hij tegenwoordig aan het Mozarteum in het Oostenrijkse Salzburg. Telemanns muziek is verplichte kost voor zijn studenten. „Het is fantastisch pedagogisch materiaal en heel geschikt om de fijne kneepjes van het hobospel onder de knie te krijgen.”

Niet alleen hoboïsten zijn blij met Telemann. Bernardini: „We noemen Telemann wel de beschermheer van de zomercursussen voor oude muziek. Hij schreef werken voor talloze instrumenten in diverse samenstellingen. Zijn composities zijn dus uitermate geschikt voor dergelijke cursussen.”

Bernardini belt vanuit Zuid-Korea. Daar dirigeert hij de Bach Solisten Seoul in een uitvoering van ”Der Tod Jesu” van Telemann. „Telemann schreef dit werk toen hij 72 was. Het is een compositie met veel diepgang. Dit stuk, maar bijvoorbeeld ook de hoboconcerten maken veel emoties in mij los, zoals vreugde en melancholie.”

Telemann liet veel juweeltjes vol geniale ideeën en prachtige harmonieën na, aldus de hoboïst. „Neem de Wassermusik, waarbij hij in elk deel een aspect van water uitbeeldt, zoals golven, eb en vloed en druppels.”

Belder noemt de Tafelmusik als een van Telemanns hoogstaande werken. „Er zit veel verschil in de karakters van de verschillende delen. Telemann geeft spelers alle ruimte om expressief te zijn, om iets van hun eigenheid te laten horen.”

Naast de vele hoogvliegers zijn er volgens Bernardini ook stukken die leuk zijn en meer niet. „Telemann stopte veel humor in zijn muziek, en de ene keer slaagt hij daarin beter dan een ander moment.”

Ontdekkingstocht

Beide musici zijn onder de indruk van Telemanns werklust en kwaliteiten. Bernardini: „Telemann schrijft in een autobiografie dat hij zich in de Franse ouverture ging verdiepen. Vervolgens schreef hij er 200 in één jaar. Daarbij gaat het wel om werken van elk twintig minuten.” Belder: „Volgens Händel componeerde Telemann net zo snel een achtstemmig motet als dat een ander een brief schreef.”

Hoewel 2017 een Telemannjaar is –de componist overleed 250 jaar geleden–, hebben Belder en Bernardini geen grootste plannen voor uitvoeringen en cd-opnames met werk van Telemann. Muziek van deze componist staat tijdens concerten slechts een enkele keer op hun lessenaar. Bernardini: „Concertorganisatoren spelen graag op safe en zijn daarom niet zo happig op Telemann.” Belder: „Veel mensen horen het liefst muziek die zij al kennen.”

Als het aan de musici ligt, gaat het publiek op ontdekkingstocht. Bernardini: „Dat Bach geniaal was, wil niet zeggen dat Telemann niet goed zou zijn.”

---

Plantenliefhebber

„De volgende bloemen heb ik”, schreef Telemann in een brief uit circa 1740. „Anemone, Aloéa theophrasti, Bellis, Crocus, Flos Adonis, Geraneum Magnum…” Het epistel is te bewonderen in het Telemann-Museum in Hamburg, de Duitse stad waar de componist 46 jaar woonde en werkte. Telemann blijkt evenals andere welvarende Hamburgers een plantenliefhebber en bezat een eigen tuin. Exotische en kleurrijke planten waren destijds populair. Mensen wisselden ervaringen uit en stuurden elkaar bloembollen. Zo zond Telemanns vriend Händel hem vanuit Londen een pakket met bollen.

Het Telemann-Museum beslaat één zaal en maakt deel uit van het componistenkwartier, gelegen in de Peterstrasse met zijn gereconstrueerde gevels van burgerhuizen. De eveneens bescheiden musea voor Telemanns opvolger Carl Philipp Emanuel Bach en zijn tijdgenoot Johann Adolf Hasse bevinden zich onder hetzelfde dak. Verderop in de straat wordt aandacht aan Brahms geschonken. „Er komen nog musea voor Fanny en Felix Mendelssohn en Mahler bij”, vertelt museummanager Rita Strate.

Het Telemann-Museum geeft een mooi inkijkje in het Hamburgse muziekleven in de achttiende eeuw en in het leven van Telemann. Vooral aan de hand van prenten, informatieve teksten, partituren en geluidsfragmenten.

Telemann verhuisde een paar keer met zijn gezin binnen de Hanzestad, maar geen woning bleef bewaard. Dat laatste geldt gelukkig niet voor veel muziek en diverse notities. Dat het op een goede manier inzetten van beschikbare musici en zangers de componist soms hoofdbrekens kostte, blijkt uit de lijst met doorhalingen van mensen die meewerkten aan de uitvoering van de treurmuziek ter gelegenheid van het overlijden van keizer Karel VII in 1745. Dit werk moest gelijktijdig in alle vijf de hoofdkerken van Hamburg klinken.

In 1737 wist Telemann een droom te realiseren door naar Parijs te gaan. Hij verbleef er acht maanden. Zijn nog altijd geliefde ”Pariser Quartette” vielen ook toen in de smaak.

Meer informatie: www.komponistenquartier.de

---

Energiek en onbekommerd

Wie behoefte heeft aan een opfrissertje is bij Telemann aan het juiste adres. Neem bijvoorbeeld zijn ”Scherzi melodichi”. Deze zeven suites van elk zeven delen hebben alles in huis om mensen op te vrolijken. Sowieso klinken veel composities van de Hamburgse componist energiek, sprankelend en onbekommerd. Maar niet alles is zijn muziek gaat vivace, allegro of presto, Telemann schreef ook ontroerende adagio’s en largo’s en in zijn talrijke geestelijke werken dringt de ernst van het leven zich op.

Die veelheid aan werelden trekt voorbij tijdens het beluisteren van de ”Telemann Edition” van Brilliant Classics. De 50 cd-box biedt een dwarsdoorsnede van Telemanns oeuvre. In vogelvlucht: vier cd’s met de complete Tafelmusik, zes cd’s vol ouvertures, zeven cd’s met onder andere hobo- en trompetconcerto’s, drie cd’s met de Paris Quartets, vijf cd’s met sonates voor diverse instrumenten, drie cd’s met fantasia’s voor klavecimbel, drie cd’s met werken voor klavecimbel en orgel en één cd met koraalpreludes. Het aardige van een verzamelbox is dat je ook kennismaakt met muziek die je normaal gesproken minder snel aanschaft, zoals de twee cd’s met fantasia’s voor fluit en viool solo. De laatste tien schijfjes zijn gereserveerd voor vocale werken, overwegend geestelijke muziek.

Tachtig procent van de opnamen dateert van het jaar 2000 of later. Dat enkele opnamen uit de jaren zestig en zeventig het af moeten leggen tegen registraties van later datum, is geen onoverkomelijke ramp. Zo maakt de fraaie uitvoering van bijvoorbeeld ”Die Auferstehung und Himmelfahrt Jesu” door de Rheinische Kantorei en Das Kleine Konzert onder leiding van Hermann Max veel goed. Maar ook ensembles als Musica Amphion, Collegium Instrumentale Brugense, het English Chamber Orchestra, Musica ad Rhenum, het Kurzpfälzisches Kammerorchester Mannheim en Ensemble Cordia kwijten zich prima van hun taak. De speelvreugde spat van de cd’s af. De uitvoerenden lijken hun energie aan de muziek zelf te ontlenen.

Telemann Edition, 50 cd’s; Brilliant Classics (1095150BRC); € 49,95; bestellen: www.brilliantclassics.com

De tragiek van Telemann

Muziek

RD.nl in uw mailbox?