Even leek de situatie in Rusland op die van december 2011 en mei 2012. Toen bleken demonstraties in dat land massaal, fel en gaven ze perspectief op een mogelijk brede volksbeweging, aangevoerd door academici en door de Russische president Vladimir Poetin gekortwiekte zakenlieden.

Het Kremlin was toen kort in paniek. Maar draconische antidemonstratiewetgeving, bruut ingrijpen, een handvol politieke moorden, intimidatie, geen schijn van eerlijke rechtspraak, celstraffen, boetes, belastingen en persbreidel brachten het land weer onder controle. De verkiezingen voor de Doema, het Russische parlement, en de herverkiezing van Poetin bevestigden dat.

Provocatie

In dat opzicht waren de demonstraties van zondag in Rusland kansloos. Maar ze waren wel fel, met tienduizenden betogers tamelijk massaal en hadden twee nieuwe aspecten: er werd in bijna negentig steden gedemonstreerd en behalve Poetin lag nu ook premier Dimitri Medvedev onder vuur.

De Europese Unie eiste maandag van de Russische autoriteiten de onmiddellijke vrijlating van de betogers; de politie-inzet is in strijd met de ook in de Russische grondwet vastgelegde vrijheid van meningsuiting, vereniging en vergadering, liet EU-buitenlandchef Federica Mogherini weten. Kremlinwoordvoerder Dmitri Peskov noemde de protesten „een provocatie.”

Grote betogingen waren er in Tomsk, Novosibirsk, Vladivostok, Sint-Petersburg en Moermansk. De kreten ”Poetin is een dief” en ”Poetin moet weg” waren vaak te zien op meegedragen borden en spandoeken. De toon in Sint-Petersburg (waar Poetin vandaan komt) leek veel radicaler dan in Moskou, waar de meest uitgesproken critici van de macht wonen. Maar ook daar kwamen volgens de oppositie 50.000 mensen bijeen op het Poesjkinplein; de politie hield het op niet meer dan de helft.

Zelfverrijking

Daarnaast viel iets anders op. De Russische premier Dimitri Medvedev kreeg te maken met hoon en kritiek. Hij gold al als de trouwe vazal van Poetin, maar had lang de naam onkreukbaar te zijn en tenminste naar oppositiegeluiden te luisteren. Steeds meer berichten over zijn zelfverrijking ondergroeven die reputatie, en zondag kwam dat massaal naar buiten bij de betogingen. Medvedev heeft behalve een groot vermogen (ruim 1 miljard euro, bij een jaarsalaris van formeel 1,5 ton) ook een Italiaanse wijngaard, een winterresort in Sotsji en buitenverblijven in Koersk en bij Moskou.

Bij het grootste daarvan ligt een vijver met daarin een paleisje op miniformaat, voor de favoriete eend van de Russische minister-president. De demonstranten kregen er op die manier een handig symbool bij: het badeendje. Dat gele diertje van zacht plastic is te zien op straat en figureert in een filmpje dat Alexander Navalny maakte over het graaigedrag van de Russische politieke top.

En om die 40-jarige Navalny draait het momenteel. Hij is de enige die de Russische oppositie zou kunnen verenigen en de persoonlijkheid heeft om het boegbeeld te worden van een beweging tegen Poetin. Navalny werd zondag al vroeg op de dag opgepakt.

Rechtvaardig

Navalny werd maandag voor de rechter gebracht. Hij kreeg vijftien dagen celstraf en een boete van 20.000 roebel (320 euro). Vanuit de cel kon hij nog twitteren: „Zet jullie vreedzame wandeling voort, het is mooi weer” en vanuit de beklaagdenbank gaf hij door dat „wij eens hen zullen berechten, en dat zal dan rechtvaardig zijn.”

Navalny is rijk, jong, lang, knap, heeft humor en is effectief in zijn oneliners en op sociale media. Gezien de omgangsvormen die het Kremlin hanteert met andersdenkenden, is het al een wonder dat hem fysiek niets is overkomen. Het Kremlin weet dat juist Navalny postuum tot martelaar zou kunnen uitgroeien.