Koch is een gevierd schrijver. Met zijn roman ”Het diner” (2009) brak hij internationaal door. Vandaar dat hem nu de eer te beurt valt om het boekenweekgeschenk te schrijven.

Hoewel het geen voorwaarde was, heeft Koch in het actieboekje geprobeerd aan te sluiten bij het thema van de Boekenweek: ”Verboden vruchten”.

De eerste zin van ”Makkelijk leven” is veelzeggend. „Ik schrijf zelfhulpboeken”, deelt hoofdpersoon Tom Sanders mee. Hij is daar rijk en beroemd mee geworden. Maar hij bekommert zich vooral om zichzelf.

Sanders is een nogal pedant mannetje, niet iemand die sympathie bij de lezer opwekt. „Is het succes mij naar het hoofd gestegen?”, vraagt hij zich op een bepaald moment af. „Nee. (…) Ik ben vooral normaal gebleven.” En hij is ook niet zo’n man die zelfhulpboeken schrijft en ondertussen zijn eigen leven niet op orde heeft.

Maar al gauw komt er toch een barst in het kristal. „Nee, ik ben niet ten val gekomen. Er zijn hooguit een paar dingen gebeurd die mij aan het denken hebben gezet.”

Mishandeling

Wat is er aan de hand? Op de avond van de verjaardag van Toms vrouw staat onverwacht schoondochter Hanna op de stoep. Ze is getrouwd met Stefan, de lievelingszoon van Tom, maar ligt niet goed bij haar schoonouders. Het jonge stel –twee kinderen– had afgebeld voor het feest omdat de oppas het liet afweten. Tom laat haar binnen en is een poosje alleen met haar.

Van wat er daarna allemaal gebeurt krijgt de lezer alleen Toms lezing. Hanna beklaagt zich erover dat ze is mishandeld door haar echtegenoot Stefan en dat dit niet de eerste keer is. Tom worstelt met de vraag hoe hij dit probleem moet oplossen. Hij is geneigd om het voor zijn zoon op te nemen („Zo is Stefan helemaal niet”), maar hij verplaatst zich, zoals een goede zelfhulpcoach betaamt, toch ook in Hanna’s situatie. Hij maakt zelfs een project van haar: „In plaats van haar te zien als de verwende, ontevreden vrouw met wie mijn zoon nooit had moeten trouwen kon ik haar misschien wel helpen.”

Het ‘project’ ontspoort echter gaandeweg. Toms gevoelens voor Hanna worden steeds minder zuiver. Van een vaderlijk gesprek met Stefan komt het niet. Met ergerniswekkend zelfbedrog past hij de vuistregels uit ”Makkelijk leven” op zijn eigen situatie toe om zijn gedrag te rechtvaardigen. Zoals: „Probeer problemen niet altijd op te lossen door eraan te denken; vaak worden ze eerder opgelost door er niet aan te denken.” En: „Laat de tijd zijn werk doen: iets is de volgende ochtend al minder erg; na een week weet je al niet meer wat er zo erg was.”

Tijd

Intussen weet de lezer niet wat waarheid en wat bedrog is. Het is zelfs de vraag of Stefan zijn vrouw wel hééft mishandeld, of dat dit slechts een excuus voor Tom is om zich sterker met haar in te laten dan verantwoord is. Feit is dat Tom aan het eind van het verhaal met de brokken blijft zitten. Zijn vrouw en kinderen hebben hem verlaten. Niets heeft hij overgehouden dan de vage hoop op „de helende werking van de tijd” en het diepe verlangen „naar huis.”

”Makkelijk leven” is een ironisch getoonzet boekje. Onbarmhartig neemt Koch de zelfhulphype op de korrel. Tegelijk laat hij ondubbelzinnig zien hoe gemakkelijk een mens zich met allerlei fraaie gedachtespinsels voor de gek kan houden, terwijl hij ten diepste bezig is zijn eigen straatje schoon te vegen. Iemand die „dicht bij zichzelf” blijft, kan juist daardoor zichzelf en anderen grote schade toebrengen.

En daarom is het des te schrijnender dat Koch geen weg wijst die uitnemender is. Integendeel. Op het kantelpunt in het verhaal, als Tom zich probeert voor te stellen wat zijn zoon gedaan zou kunnen hebben, spreekt hij de grofste vloek uit die er is. En daarmee wijst Tom welbewust hulp van Hogerhand af. Op zichzelf teruggeworpen blijft hij ten slotte achter in uitzichtloze eenzaamheid. Het is niet gemakkelijk om het heft uit handen te geven. Zelfredzaamheid zit de mens in het bloed – maar daarmee redt hij het niet.

De verloren zoon uit de gelijkenis van Jezus kwam thuis toen hij het níét meer kon bolwerken.

Boekgegevens

Makkelijk leven, Herman Koch; uitg. Stichting CPNB, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 5965 411 2; 96 blz.; tijdens de Boekenweek gratis bij aankoop van 12,50 euro aan boeken.