Het boek biedt meer dan de ondertitel belooft. ”Polarisatie” geeft niet alleen inzicht in de dynamiek van het wij-zijdenken, maar ook een op deze inzichten gebouwde aanpak. Je kunt er wat mee. Filosoof, trainer en consultant Bart Brandsma is de auteur van het boek. Hij koppelt zijn theoretische inzichten aan de praktijk tijdens trainingen met politieprofessionals, burgemeesters en journalisten.

Het boek bestaat uit drie delen. In het eerste deel wordt uitgelegd wat polarisatie is en hoe het werkt. In het daaropvolgende deel beschrijft de auteur de wisselwerking tussen conflict en polarisatie. In het derde deel worden de inzichten vertaald in een nieuwe en praktische aanpak van polarisatie.

Wat is het verschil tussen polarisatie en een conflict? Polarisatie is geen uit de hand gelopen conflict. Er is bij polarisatie namelijk geen conflicteigenaar. Degene die verantwoordelijk wordt gehouden, kan zich er altijd van afmaken door te zeggen: „Je moet niet bij mij zijn: ik zeg slechts wat iedereen denkt.”

Bij polarisatie wordt de hoofdrol opgeëist door een gedachteconstructie. Een gedachtespinsel van wij tegenover zij, van mannen tegenover vrouwen, witten tegenover zwarten, linksen tegenover rechtsen, lichten tegenover zwaren. Zo verschaft polarisatie mensen een identiteit. Deze polarisatie zit meer in het gevoel dan in het verstand. De brandstof voor polarisatie, die bestaat uit extreme uitspraken of eenzijdige interpretaties van feiten, brengt een gevoelsdynamiek teweeg die de regels van de logica tart.

De dynamiek van polarisatie wordt heel helder in de vijf rollen die de auteur beschrijft. Allereerst is daar de ”pusher”, die met extreme uitspraken of interpretaties de brandstof levert voor het proces van polarisatie. Daarnaast zijn er de ”joiner”, die zich aansluit, en de ”silent”, die zich niet aansluit, maar de nuance zoekt of zich onverschillig opstelt. De ”bridgebuilder” is iemand die te midden van polarisatie aandacht vraagt voor harmonie en nuance, maar zo ongewild nieuwe brandstof levert. Ten slotte is daar de ”scapegoat”, die in de fase waarin het conflict de polarisatie wakker schudt, voor beide partijen als zondebok gaat dienen.

Voor wie zich geroepen voelt om polarisatie te lijf te gaan, presenteert de auteur vier handvatten. Eén: verander van doelgroep. Je bent geneigd je te richten op de ”pushers”, om hen tot rede te brengen. Een hopeloze missie, zo stelt de auteur. Beter kun je je richten op de ”silent”: de zwijgende meerderheid. Daar vindt de echte confrontatie plaats. Het lijkt er namelijk op dat de tegengestelde pushers met hun felle discussies elkaar op het oog hebben, maar dat is een misvatting. Ze voeren deze strijd met het oog op de silent, de middengroep. Daar moet de groei van hun partij vandaan komen. Daarop moet je je ook richten als vredestichter.

Twee: verander van onderwerp. Laat je niet in het frame trekken van degenen die de polarisatie oproepen. Het onderwerp van degene die polarisatie wil indammen, is niet het standpunt van de tegenpolen over elkaars identiteit (bijvoorbeeld ”hangjongeren deugen niet”), maar een gemeenschappelijk belang: de leefbaarheid van de wijk, bijvoorbeeld.

Drie: verander van positie. Probeer niet boven de partijen te staan om te bemiddelen, maar ga er middenin staan en praat vanuit een breed wij-perspectief.

Ten slotte: verander van toon. Wie wil depolariseren, moet vooral niet moraliseren. Wees oprecht nieuwsgierig naar de ander, toon interesse, wees onderzoeker.

Het boek ”Polarisatie” is buitengewoon interessant voor hen die betrokken zijn bij het openbaar bestuur, maar het is niet minder van belang voor leidinggevenden, docenten en groepswerkers.

Boekgegevens

”Polarisatie. Inzicht in de dynamiek van wij-zij denken”, Bart Brandsma; uitg. BB in Media, Schoonrewoerd, 2016; ISBN 978 90 825 9570 3; 123 blz.; € 24,75. Uitsluitend verkrijgbaar via polarisatie.nl.