Het snerpende gezang van krekels, de wind die de takken van een zwarte populier in beweging brengt, het geluid van stromend water. Een bloemenpracht als van een permanente Keukenhof, zware natuurstenen van een oude ruïne, een pas getrouwd stel dat op een omgevallen Libanonceder voor een fotograaf poseert.

De tuinen van Ninfa zijn een lust voor oog én oor. De tuinen zijn zo bijzonder omdat ze noch de strengheid van de Italiaanse renaissancetuin noch de gekunstelde wildernis van een Engelse tuin hebben. Bovendien zijn de ze aangelegd rond de ruïnes van de oude stad Ninfa.

Klein Manhattan

Ninfa ontstond in de zevende eeuw en groeide uit tot een belangrijke stad ten zuiden van Rome. Ninfa ligt aan de voet van het Lepini-gebergte. In de middeleeuwen was de stad een verplichte stop voor elke reiziger tussen Rome en Zuid-Italië. De antieke Via Appia aan de kust was na de val van het Romeinse Rijk namelijk buiten gebruik. De gehele kuststreek was vervallen tot de zogeheten Pontijnse moerassen.

„Dit was een stad van bijna duizend inwoners. Er stonden huizen van wel vier verdiepingen. Het was in zijn tijd een klein Manhattan”, zegt Pier Giacomo Sottoriva, president van de Fondazione Roffredo Caetani, de stichting die zorgt voor het behoud van Ninfa. Maar aan de stad kwam in 1381 een einde toen een lokale krijgsheer Ninfa verwoestte.

Daarna viel de stad ten prooi aan de natuur. Nu staan er eigenlijk alleen nog maar een deel van de stadsmuur, een toren, het voormalige gemeentehuis, de resten van een kerk en andere ruïnes. In de negentiende eeuw werden de ruïnes herontdekt. De bereisde Duitse schrijver Ferdinand Gregorovius bezocht het oord. „Droomstad” en „Pompeï van het noorden”, noemde hij Ninfa in 1860. Er was nog geen sprake van tuinen. In 1920 werd door de adellijke familie Caetani een begin gemaakt met de aanleg. Dankzij de ongetrouwde Lelia Caetani, de laatste der Caetani’s, bleef de tuin intact na haar dood in 1977. Ze was zo wijs geweest om het familiebezit in een stichting onder te brengen, die de naam draagt van haar vader.

Er is een reden waarom precies hier –op 80 kilometer van Rome en 25 kilometer van de kust– de „meest romantische tuinen ter wereld” liggen, zoals The New York Times schreef in 2000. Ninfa is gezegend met een niet-aflatende watertoevoer. Het water komt van de Lepini, een karstgebergte. Karst ontstaat als zuur water het gesteente afbreekt, waardoor scheuren ontstaan die leiden tot een ondergrondse, natuurlijke drainage. Het bevordert de ophoping, de stroom en de filtratie van water. Het water is dan ook kristalhelder. Je kunt het zonder problemen drinken.

Lui

Het water is in zekere zin ook de oorzaak van het omvallen van de Libanonceder, twee jaar geleden tijdens een storm. „Bomen in Ninfa hebben zo gemakkelijk de beschikking over water dat ze lui worden en weinig moeite doen om hun wortels houvast in de diepte te bieden. Een storm kan dan fataal zijn,” vertelt Sottoriva.

Behalve een ideale waterhuishouding heeft Ninfa nog iets bijzonders. „Er heerst een stabiel klimaat met weinig temperatuurwisselingen, waarbij planten en bomen uit de gehele wereld er goed gedijen.” Er groeien in Ninfa wel 1300 plantensoorten, waaronder 19 soorten bladverliezende magnolia’s, 170 soorten rozen, Japanse esdoorns, kersenbomen en cipressen. Opmerkelijk is de aanwezigheid van tropische planten zoals de avocado, het Braziliaanse mammoetblad (Gunnera manicata) en de bananenboom. „We hebben de berk, typisch voor Noord-Europa, maar ook de koraalboom, die in Zuid-Amerika thuishoort,” zegt Sottoriva. „De fauna laat zich van alle kanten zien.”

De koraalboom (Erythrina crista-galli) staat trouwens in de voorhal van een geheel vervallen kerk. Dat is ook typisch Ninfa, waar de ruïnes en de natuur een spel met elkaar spelen. Paradepaardjes zijn de enorme kersenboom (Prunus yedoensis) en de zwarte populier (Populus nigra), die met zijn 8 meter dikke stam en 35 meter lengte alle records evenaart.

Oase

Naast de tuinen is een soort oase gecreëerd van ongeveer 100 hectare. Hier is de natuur niet ontworpen, maar vrijgelaten. Ruim 150 vogelsoorten hebben er hun huis, andere overwinteren er, waaronder de slechtvalk, de kerkuil en de blauwe reiger. Er staat een prachtig bamboebos (Phyllostachys mitis). Overal is er water: stroompjes, een kleine rivier en een (kunstmatig) meer. Sottoriva toont de buitenmuren van de kerk Santa Maria Maggiore, of wat daarvan over is. In deze kerk werd nota bene paus Alexander III ingezegend (1160). Het was de tijd van de strijd tussen de paus en de keizer die Europa verscheurde. Die strijd zorgde er uiteindelijk voor dat Ninfa, in 1381, werd verwoest.

In de buurt

De tuinen van Ninfa zijn goed te combineren met een bezoek aan het nabijgelegen Sermoneta (7 kilometer verderop). Het is het enige stadje in de regio Lazio dat zijn oorspronkelijke renaissance-uiterlijk heeft behouden. De familie Caetani heeft ook hier de lakens uitgedeeld. Haar grote en nog gave kasteel is te bezichtigen. In dit kasteel woonde trouwens ook nog kort Lucrezia Borgia, de dochter van de beruchte paus Alexander VI. In Sermoneta was tot haar uitzetting in de zestiende eeuw een Joodse gemeenschap gevestigd. De voormalige synagoge is vanbuiten nog te zien.

In het Lepini-gebergte, op 13 kilometer afstand van Ninfa, ligt Cori, dat in de antieke tijd Cora heette. Interessante resten uit die tijd zijn nog te bezichtigen, zoals de tempel van Hercules uit de eerste eeuw voor Christus en de stadsmuren. De kerk van Sant’Oliva staat op de ruïne van een tempel.

Ook Norma (op 9 kilometer van Ninfa) beleefde zijn hoogtijdagen in het Romeinse Rijk. De archeologische opgravingen van Norba, de oorspronkelijke naam van de stad, zijn de moeite waard. In de stad, die vermoedelijk 38 hectare grondgebied omvatte, werden in de tweede eeuw voor Christus krijgsgevangenen uit Carthago samengebracht. Norba wordt gedomineerd door twee akropolissen, twee heuvels. Duidelijk zichtbaar zijn onder andere stadsmuren, bestrating, waterputten en een onderaards gangenstelsel. Bezoek van tevoren aanmelden bij anticanorba.com.

Praktisch

Toegangskaarten (12 euro per persoon) voor Ninfa zijn via de website aan te schaffen. Ninfa’s flora is het mooist tussen maart en mei en in september en oktober. Het natuurgebied van 100 hectare, Pantanello geheten, is eveneens te bezoeken. Controleer de (variabele) openingstijden op de website. Bereikbaar per auto of per trein (van Rome naar Cisterna di Latina, daarna de pendelbus nemen – in dienst vanaf 1 april).

fondazionecaetani.org