Poëtische vertaling van Homerus’ heldenepos

Wat maakt dit meesterwerk nu zo tijdloos en waarin onderscheidt de vertaling van Dros zich van andere vertalingen? In 1991 vertaalde Dros Homerus’ Odyssee voor het eerst. Het vertalen van de Ilias, in 2015, pakte ze echter op een heel andere manier aan. In deze nieuwe vertaling hield de auteur vast aan de dactylische hexameter, de meest gebruikte versvoet in de heldenverhalen uit de oudheid. Om die reden besloot ze ook de Odyssee op die manier te vertalen. Zowel inhoud en vorm van beide boeken is daardoor fris, zonder dat ze de band met het origineel verliezen.

Troje

Het werk van Homerus bestaat uit twee delen. De Ilias, het eerste deel van het heldenepos, gaat over de strijd om de kuststad Troje, gelegen in het huidige Turkije. Na tien jaar moeitevolle belegering en strijd valt de stad en kunnen de Grieken, die daarmee hun missie volbracht hebben, huiswaarts keren.

Het tweede deel, de Odyssee, gaat over de terugreis van de Griekse held Odysseus. Deze Odysseus wordt door Homerus bezongen als sluw, schrander, kien en aan de goden gelijk.

Uit de Ilias wordt duidelijk dat Odysseus ook een hoofdrolspeler is in de geschiedenis van de strijd om Troje. Met zijn slimheid weet hij de Trojanen uiteindelijk te overwinnen. In de Ilias staat het beroemde verhaal van het houten paard, beter bekend als het paard van Troje.

Het idee om dit paard te maken, is afkomstig van Odysseus. Het paard biedt plaats aan een veertigtal Griekse strijders. Er wordt een desperado op het Trojaanse strand achtergelaten die de stadsbewoners moet vertellen dat hij door de Grieken is mishandeld en dat het paard een geschenk is voor de godin Pallas Athene.

Deze zogenaamde verschoppeling vertelt ook dat het paard te groot is om op de normale manier de stad binnen te krijgen. Hij stelt voor om een gat in de stadsmuur te maken. De schepen met de overige Griekse soldaten zijn met de noorderzon vertrokken, zodat er van een belegering geen sprake meer is.

De Trojanen gaan af op de informatie van de achtergelaten man en halen het paard binnen de muren: het begin van het einde. ’s Nachts komen de mannen uit het paard tevoorschijn, de Griekse schepen keren terug en de stad wordt ingenomen en verbrand. Allemaal dankzij het briljante plan van de bovenmenselijk slimme Odysseus. Het verhaal van het Trojaanse paard is een van de meest aansprekende verhalen uit de oudheid.

Respectvol

Wat in de gedichten van Homerus opvalt, is dat de antieke godenwereld er een respectvolle plaats in krijgt toebedeeld. De goden zijn wezenlijk onderdeel van de maatschappij en cultuur van de Grieken. Ze maken deel uit van het leven van alledag. Hierdoor zijn het geen goden op afstand en zijn ze ook niet volstrekt willekeurig in hun daden. We zouden hier met recht kunnen spreken van een godenwereld met een menselijk gezicht. Empathische goden, zogezegd. Niet voor niets gold het werk van Homerus als de bijbel voor de Grieken. In het woestijnzand in Egypte duiken nog altijd oude papyrusfragmenten van het werk van Homerus op.

Terugreis

De terugreis van Odysseus is het thema van het tweede boek, de Odyssee. De Grieken, inclusief Pallas Athene, een van de belangrijkste godinnen uit de Griekse mythologie, zijn blij met de geslaagde missie in Troje. Maar niet iedereen deelt deze vreugde. In de bonte mix van fictie en werkelijkheid maakt het verhaal over Polyfemus duidelijk waarom.

Polyfemus, een reus met één afzichtelijk oog in zijn voorhoofd, peuzelt één voor één Odysseus’ mannen op. Dit heeft tot gevolg dat Odysseus’ overblijvende manschappen wraak nemen op het monster en het door middel van een list collectief zijn ene oog uitboren.

Ongelukkig genoeg is deze Polyfemus ook nog de zoon van Poseidon, de god van de zee. Daarmee is de cirkel rond. Zodra Odysseus met zijn mannen de zee opvaart, pakt Poseidon zijn drietand en ontketent de ene zware storm na de andere, als wraak voor het uitboren van het oog van zijn zoon.

De hele Odyssee wordt overigens gekleurd door deze bonte mix van fictie en werkelijkheid. Aangekomen bij de tovenares Circe veranderen de manschappen van Odysseus in varkens en worden ze opgesloten in een varkenskot. Dankzij de hulp van de goden krijgen ze hun oorspronkelijke menselijke gedaante weer terug. Ook het verhaal van de sirenen, die zo bekoorlijk zingen dat iedere zeevarende er als vanzelf naartoe wordt gelokt en zodoende te pletter slaan op de rotsen, is historisch niet te traceren.

Ruggengraat

De ruggengraat van de Odyssee, het feit dat Odysseus’ echtgenote Penelope en hun zoon Telemachus eindeloos op de terugkeer van Odysseus wachten, zorgt voor een geloofwaardige historische kern. De beschrijvingen van het paleis en de daar heersende paleiscultuur kloppen met wat er uit de archeologie en andere bronnen bekend is.

Het verhaal loopt af volgens een zeer goed uitgewerkte plot. Penelope, de knappe echtgenote van Odysseus, heeft een hele schare aanbidders om zich heen verzameld, die ze liever kwijt dan rijk is. Het kostenplaatje van deze vrijersschaar drukt zwaar op het vermogen van Odysseus. Als het zo doorgaat, gaat hij failliet.

Aan het einde van het boek vindt de zorgvuldig voorbereide eindafrekening plaats. Alle vrijers worden door Odysseus gedood en de hereniging van de held met zijn echtgenote vindt op luisterrijke wijze plaats.

Krachtig

De vertaling van Imme Dros verdient een compliment. Met veel respect voor het origineel is de tekst in het Nederlands overgezet. Daarmee proeft men de tekst veel beter dan in bijvoorbeeld de prozavertaling van Frans van Oldenburg Ermke. Het is een aantrekkelijke en tegelijk ook krachtige en poëtische vertaling die het origineel recht doet.

Boekgegevens

”Odysseia”, Homeros (herziene vert. Imme Dros); uitg. Van Oorschot, Amsterdam, 2016; ISBN 978 90 282 6108 2; 411 blz.; € 34,99;

”Ilias”, Homeros (vert. Imme Dros); uitg. Van Oorschot, Amsterdam, 2015; ISBN 978 90 282 6107 5; 526 blz.; € 34,95.

Correctie 28/2

Anders dan bovenstaande recensie van Homerus’ Ilias en Odyssee vermeldde, is het verhaal van het paard van Troje niet terug te vinden in de Ilias, wel in de Odyssee. Al is het zo dat het chronologisch gezien in de Ilias thuishoort.

Poëtische vertaling van Homerus’ heldenepos

Cultuur & boeken

RD.nl in uw mailbox?