We moeten zuinig zijn op onze rechtsstaat, betogen Altena en Wallage in RD 13-02. Daar ben ik het geheel mee eens. Maar de democratie heeft meer nodig. De wereldwijde crisis van de democratie hangt samen met de teloorgang van de moraal. Een democratie zonder metafysisch fundament kan niet functioneren.

Iemand met metafysisch inzicht in het publieke leven was dr. Rudolf von Laun (1882-1975). Volgens de hoogleraar publiekrecht en rechtsfilosofie in Hamburg kan het recht niet functioneren als het zich manifesteert als macht, want dan is het niet het recht van de zwakke. Het gaat niet om hoe het recht functioneert, maar om wat het recht is: de zijnsvraag van de rechtsstaat.

Gestold vertrouwen

Terecht houden Altena en Wallage een pleidooi voor de rechtsstaat. Ze verwijzen daarbij naar Aristoteles en Plato. De wereld van Aristoteles is de zintuiglijke, materiële wereld waarin God geen plaats heeft. In de denkwereld van Plato heerst ook de overtuiging van een Hogere werkelijkheid. Een theoloog denkt de werkelijkheid primair vanuit God, een filosoof vanuit het gezonde verstand.

Wetenschap en politiek zijn momenteel primair op Aristoteles georiënteerd. Ze functioneren puur rationeel. Ingegraven in het atheïsme. Daarmee is het metafysische fundament van de democratie in gevaar. Want wetenschap en politiek (er)kennen het wezen, het zijn van de democratie niet.

Die zijnsvraag naar het wezen van de dingen wordt door het atheïsme als onzinnig tijdverdrijf gezien. De wetenschap kijkt naar hoe iets functioneert, wat het oplevert, wat je ermee kunt. Maar daarmee kom je niet tot de kern. Een voorbeeld om het te verduidelijken. In het dagelijks verkeer hebben we een voorstelling van geld. We weten hoe het functioneert, hoe belangrijk het is voor ons welzijn en geluk. Maar daarmee weten we nog niet wat geld in zijn aard is. Dat ‘zijn’ van het geld hangt volledig af van het vertrouwen dat mensen in geld hebben. Als dat vertrouwen verdwijnt, verdwijnt ook het geld. Vijfonderd miljard kan op een dag verdampen. Het wezen van het geld is dus gestold vertrouwen.

Duurzame basis

Zo is het ook met onze democratie. Het seculiere rationalisme gaat voorbij aan wat volgens Plato specifiek geldt voor een democratie. Daarin moet er plaats zijn voor een werkelijkheid die niet gebonden is aan ruimte en tijd. Voor onze zintuigen onvoorstelbaar, maar onveranderlijk. Een geestelijke werkelijkheid, die absoluut en normerend is. Deze metafysische, zogenaamde vierde dimensie, maakt menselijke vrijheid als verantwoordelijkheid mogelijk binnen een democratie.

Maar het gebrek aan dat inzicht brengt onze democratie in groot gevaar. Gelijkheid als allerhoogste waarde verdringt onze vrijheid. Dat blijkt ook uit het pleidooi van D66-voorman Alexander Pechtold (RD 11-02). Zijn vrijheid voor iedereen ontbeert verantwoordelijkheid voor het collectief. Stap voor stap neemt hij morele normen op de schop. Maar de individuele vrijheid voor bijvoorbeeld het plegen van euthanasie, is wezenlijk anders dan collectieve verantwoordelijkheid. Het streven naar gelijkheid helpt de democratische vrijheid om zeep en loopt uit op fundamentalistische intolerantie. Kijk maar naar de recente ontwikkelingen in Turkije.

Als onze westerse democratie niet met de islam verenigbaar is, hebben politici de verantwoordelijkheid om de geest van de islam te onderkennen en zuivere argumenten op te voeren. In Nederland is de SGP is de enige partij die in het spoor van de dubbele werkelijkheid waarschuwt voor de gevaren van de islam. De islam legt het primaat bij de gemeenschap en het Westen bij het individu. Die werkelijkheden kunnen niet samengaan.

De enige uitweg voor de democratie is erkenning van de metafysische werkelijkheid naast de materiële werkelijkheid. Die dubbele werkelijkheid, veritas duplex, is de enige duurzame basis voor elke democratie. Vanuit de aardse werkelijkheid opent zich een geestelijke werkelijkheid. Dat betekent niet dat democratie verandert in theocratie, die seculiere weerzin wekt, maar wel dat God de kroon vormt op het hele geestelijke bereik van de democratische normen.

De auteur is oud-directeur van de Nederlandse Patiënten Vereniging.