Krant, tijdschrift, radio, televisie – de journalistiek heeft al meer dan een eeuw grote invloed. Het boek ”Tien journalistieke idealen” houdt zich bezig met de vraag wat de achterliggende idealen zijn. De auteur is historicus Johan Snel, hoofddocent en onderzoeker aan de opleiding journalistiek van de Christelijke Hogeschool Ede (CHE). Op boeiende en deskundige wijze beschrijft hij hoe tien journalistieke idealen een rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van de journalistiek. Snel gebruikt de term ”idealen” om duidelijk te maken dat het gaat om normen en waarden met een bezielende werking: objectiviteit, onafhankelijkheid, maatschappelijke verantwoordelijkheid, dienen van de democratie, vrijheid van meningsuiting, authenticiteit, betrouwbaarheid, betrokkenheid, recht en waarheid.

Sommige idealen zijn norm voor de journalist, zoals objectiviteit en het principe van hoor en wederhoor. Andere zijn doel, zoals het bevorderen van maatschappelijke verantwoordelijkheid en het dienen van de democratie. Ten slotte noemt Snel het bieden van nieuws en het werken vanuit het besef als journalist geroepen te zijn tot een missie.

Mensenrechten

Het is verheugend om te zien dat er zo veel gezond moreel besef aan de basis van journalistiek ligt en dat dat breed gedragen en verdedigd wordt. Een christenjournalist kan daarbij aansluiten in zijn werk, ook als hij voor een niet-christelijk medium werkt. Tegelijkertijd is het natuurlijk zo dat de praktijk van de journalistiek allesbehalve ideaal is.

Het boek kan gezien worden als een journalistiek product met een grondige analyse van journalistieke idealen. Snel noemt allerlei factoren waardoor die idealen moeilijk realiseerbaar zijn. De vraag blijft echter of ze wel realistisch zijn.

Daar komt een tweede kanttekening bij. In de idealen komen onderwerpen voor die levensbeschouwelijk geladen zijn. Denk aan ”democratie”: is dat een hoogste goed, is de wens van de meerderheid de hoogste norm, of is de democratie zelf een realiteit die kritisch benaderd dient te worden? En zo ja, op basis waarvan? Zijn mensenrechten objectieve gegevens, of „geen recht, maar enkel een kwestie van rechtsgevoel, van rechtvaardigheid”? En zo ja, waar kunnen we dan op terugvallen als het gaat om de waarde van de mens? Wat is waarheid, wat is rechtvaardig? Het antwoord op die vragen is cultuurgebonden. Er zijn dus niet alleen vanuit de praktijk, maar ook vanuit de levensbeschouwing fundamentele vragen te stellen bij de realiseerbaarheid van de idealen.

Toen de opleiding waar Snel aan verbonden is werd opgericht, was er al het besef dat journalistiek van grote betekenis is. Maar er was ook de overtuiging dat er nóg een ideaal was: journalistiek vanuit een expliciet christelijke levensbeschouwing op mens en maatschappij, op goed en kwaad. Dat is gelukkig nog altijd terug te vinden in het onderwijsprogramma van de opleiding journalistiek in Ede. En terecht, want levensbeschouwelijke neutraliteit is even onmogelijk als neutrale journalistiek.

Kortom: een prachtig boek, bruikbaar op alle opleidingen journalistiek, maar met een fundamentele lacune.

Boekgegevens

”Tien journalistieke idealen”, Johan Snel; uitg. Boom, Amsterdam, 2016; ISBN 978 90 895 3993 9; 241 blz.; € 35,95.