Sultan, Rezan, Aïcha en Milana. Alle vier verruilen op zeker moment Maastricht voor Syrië. Net als Sultan overleeft Rezan het avontuur niet: hij sterft volgens berichten van IS op het Syrische slagveld. Aïcha vergaat het beter, ze ontsnapt uit IS-gebied en keert terug naar Nederland. Onduidelijk is hoe het met Milana is. Waarschijnlijk bevindt de Tsjetsjeense zich met haar twee oudste kinderen nog in IS-gebied.

”Sultan en de lokroep van de jihad” –uitgegeven door Balans in Amsterdam (18,95 euro)– verhaalt hoe Sultan en de andere uitreizigers „de afslag Islamitische Staat” namen. Enkele vragen aan de auteurs Claire van Dyck en Johan van de Beek, beiden onderzoeksjournalist bij De Limburger.

Waarom schreven jullie een boek over een zelfmoordterrorist?

Van Dyck: „We wilden schetsen tot welke drama’s radicalisering kan leiden. Verder wordt in Limburg nauwelijks gesproken over de uitreizigers. Met ons boek willen we de stilte verbreken.”

Van de Beek: „Binnen de moslimgemeenschap ligt spreken over IS-gangers gevoelig. Op de school waarop beide jongens zaten, wil niemand iets over hen zeggen. Ook de autoriteiten hullen zich in stilzwijgen. In plaats van het te hebben over jihadisten, had voormalig burgemeester Hoes het liever over Maastricht als bourgondische hoofdstad. Niemand wordt graag geassocieerd met jihad. Maar als iets wordt doodgezwegen, kunnen er ook geen lessen worden getrokken.”

Het boek vergroot in sommige kringen mogelijk de heldenstatus van Sultan Berzel.

Van de Beek: „Zijn naam roept al jaren tegenstrijdige reacties op. Er zijn mensen uit de moslimgemeenschap die Sultan als held en heilige beschouwen sinds IS een martelaarsvideo over hem publiceerde. Daarentegen noemde een officier van justitie de Marokkaan „vermoedelijk de grootste massamoordenaar die Nederland kent.” Ons boek werpt een breder licht op Sultan. Behalve dader is hij ook slachtoffer. Hij is door andere radicalen gehersenspoeld.”

Zes inwoners van Maastricht, onder wie twee kinderen, reisden af naar IS-gebied. Hoe kon dat gebeuren?

Van de Beek: „Op dit moment zijn in Limburg 120 mensen in beeld die signalen van radicalisering afgeven, onder wie een tiental zogenoemde prio 1-gevallen. De instanties zitten erbovenop, maar dat was een paar jaar geleden nog niet zo. Zo kon het gebeuren dat Sultan en Rezan in geen enkel juridisch systeem voorkwamen op het moment dat ze naar Syrië reisden. Weliswaar zagen ouders, klasgenoten en moskeebezoekers hen radicaliseren, maar niemand overzag het totaalbeeld en trok aan de bel.”

Van Dyck: „Van Sultan en Rezan kun je verder zeggen dat het vrij onopvallende jongens waren. Rezan was een succesvolle student. Er waren in het laatste schooljaar wel signalen van radicalisering bij Sultan. Maar behalve een uitbarsting die tot een schorsing leidde, zorgde hij niet voor overlast.”

Bestaat dé jihadist?

Van de Beek: „Van uitreizigers bestaat vaak het beeld dat het in armoede opgegroeide mensen zijn die weinig kansen hebben gekregen en eigenlijk slachtoffer zijn van discriminatie en uitsluiting. Maar die theorie gaat niet op voor Sultan en Rezan. Zij namen zelf afstand van de maatschappij, sloten zichzelf uit.”

Van Dyck: „Uitsluiting kan een reden zijn om IS-sympathieën te ontwikkelen. Maar het radicaliseringsproces is moeilijk in een sjabloon te vangen. Alle Maastrichtenaren hadden unieke motieven om uit te reizen.

Van de Beek: „De gedachte dat mensen in hun eentje radicaliseren door het bekijken van jihadistische websites klopt evenmin. Er is altijd een ronselaar die iemand de jihadistische kant op duwt.”

Steeds meer moslimjongeren voelen zich aangetrokken tot salafistische groeperingen.

„Van de Beek: „Deze week viel de politie een moskee in Geleen binnen. In deze moskee nam een nieuwe generatie jongeren de macht over en maakte de gematigde orthodoxie plaats voor het salafisme. In talloze Europese moskeeën gebeurt dit. De Franse jihadismekenner Gilles Kepel noemt het „de burgeroorlog binnen de islam. Maar in Maastricht vaart de moskee een andere koers. Aan het begin van het schooljaar riep de imam ouders op tot betrokkenheid op hun kinderen en wees op het belang van scholing en kennis. In die gemeenschap zijn mensen doodsbang dat hun jeugd radicaliseert. Voor hen is het vijf voor twaalf.”

Er worden stappen gezet in het tegengaan van radicalisering?

„Van de Beek: „Wij hebben ons boek opgedragen aan moeders, de weefsters van sociale netwerken. In Maastricht beginnen na de dood van Sultan Marokkaanse moeders voorzichtig te praten. Steeds vaker durven zij naar de autoriteiten te gaan als ze vrezen dat zoon of dochter radicaliseert.”

Van Dyck: „Als er een oplossing is tegen radicalisering, moet die beginnen bij moeders. Zij kunnen het verschil maken.”

Sultan blies zich op in Irak. Een kwestie van tijd voordat in Nederland zoiets gebeurt?

Van de Beek: „De AIVD waarschuwde deze week voor uit IS-gebied terugkerende jihadisten. De Parijse aanslagpleger Abdeslam verschool zich 126 dagen in Molenbeek. Velen wisten dat, maar verzuimden de politie in te seinen. Wat gaat er gebeuren als Nederlandse terugkeerders zich weer aansluiten bij hun oude netwerken? Het komt aan de op de Molenbeektest: slaan mensen hier wél alarm? Doen ze dat niet en IS blíjft jihadisten oproepen hier aanslagen te plegen, dan denk ik dat het goed mogelijk is dat we ook in Nederland hiermee te maken zullen krijgen.”

Van Dyck: „In wetenschappelijke kringen is Sultan een populair voorbeeld: kijk eens waartoe radicalisering kan leiden. In 2015 arresteerde de politie de in de ban van IS geraakte Maastrichtenaar Mohammed G. wegens diverse pogingen tot uitreizen. Deze man zei herhaaldelijk hier een daad te willen stellen als het niet zou lukken Syrië te bereiken. De politie pakte de man op zodra hij stappen zette om een wapen aan te schaffen. Maar wat zou er zijn gebeurd als er niet was ingegrepen? Voor opsporingsdiensten zijn mensen als G. reden tot grote zorg. Ze hebben er hun handen vol aan.”