De ministers Schippers en Ploumen schreven recent in het Brits medisch tijdschrift The Lancet: „Het systeem is bankroet en patenten zijn de hoeksteen van het businessmodel waardoor bedrijven kunnen vragen wat ze willen.” Als patenten de oorzaak zijn van monopoliemisbruik, waarom wordt het octrooirecht geneesmiddelen dan niet aangepakt?

Decennialang al betaalt de BV Nederland miljarden te veel voor haar geneesmiddelen. Om een idee te geven over hoeveel geld het gaat de volgende illustratie. In 1986 kwam de zeer kostbare Oosterscheldekering gereed. We zouden tegen de prijs van toen inmiddels nog ten minste zeven van die keringen hebben kunnen bouwen van het sinds 1986 onnodig uitgegeven geld aan geneesmiddelen.

Het gaat dus om immense bedragen, maar de lobby, marketing en imagovorming door de farmaceutische industrie weet tot op de dag van vandaag te voorkomen dat daar een halt aan wordt geroepen. De geneesmiddelenindustrie schermt daarbij voortdurend met twee slogans: „Hoge prijzen zijn nodig om research te kunnen bekostigen” en „Zonder hoge prijzen geen nieuwe geneesmiddelen.” Die beweringen missen iedere grond, want hun financiële jaarverslagen laten zien dat maximaal 13 procent van de omzet wordt besteed aan research and development. Aan research wordt hooguit 5 procent uitgegeven en aan marketing vele malen meer.

Alles uit de (medicijn)kast

Waarom maken we ons nu plotseling wel druk over die ongelooflijke misstanden op gebied van geneesmiddelenpatenten? Het wereldwijd aanzwellende protest tegen de uitwassen van farmamarketing speelt daarbij een rol. Het voortschrijdend inzicht van onze ministers lijkt echter meer in gang gezet te zijn doordat de torenhoge geneesmiddelenprijzen zelfs voor ons rijke land onbetaalbaar worden. De farmaceutische bedrijven hebben met hun woekerprijzen hun hand overspeeld en eindelijk breekt het inzicht door dat het octrooirecht de boosdoener is.

Dat octrooirecht moet nu op de schop, en dat zal niet eenvoudig zijn. De geneesmiddelenindustrie zal namelijk alles uit de kast halen om inperking van patenten te voorkomen. Gesteund door vrijwel onuitputtelijke fondsen zullen wereldwijd lobbyisten en juristen worden ingezet, bijgestaan door wetenschappers, artsen en politici van wie de belangen zijn verstrengeld.

Halvering patentduur

De boodschap dat de farmaceutische industrie aangepakt moet worden, klinkt steeds luider, maar plannen van aanpak en een strategie ontbreken. Farmaceutische bedrijven zijn mondiale spelers en octrooirecht is wereldomspannend. Nederland kan het zich niet permitteren voorop te lopen bij de prijsbeheersing van medicijnen, want dan zal de geneesmiddelenvoorziening plotseling stokken met het verhaal dat het niet meer lonend is. De farmaceutische industrie is machtig, machtiger dan nationale overheden. Nederland heeft al enkele lesjes gekregen, oftewel schoten voor de boeg. Maatregelen moeten daarom internationaal gedragen worden en eenduidig en eenvoudig uitvoerbaar zijn. Zo zou halvering van de patentduur als eerste maatregel goed passen.

Voorlopig zullen we het echter nog moeten doen met het mondiaal bespreekbaar maken van het „businessmodel”, zoals dat zo fraai wordt aangeduid door partijen, die „in dialoog” willen treden met de farmaceutische industrie. Dat businessmodel omvat, naar nu wel voldoende is vastgesteld, misleiding, manipulatie, omkoping en andere misdadige praktijken. De dialogen kunnen dus pittig worden. Die dialogen moeten daarom gevolgd worden door een aanpakken van het octrooirecht.

De auteur is huisarts in Capelle aan den IJssel.