JA

De vraag of het volk Israël werkelijk in Egypte heeft geleefd, is belangrijk. Immers, de uittocht uit Egypte is een van de belangrijkste gebeurtenissen in de Bijbel. In Egypte vervult de Heere Zijn belofte aan Abraham dat diens nageslacht talrijk zal worden. De bevrijding uit de slavernij legt het fundament voor heel de daaropvolgende geschiedenis van God met Zijn volk. Als dit niet gebeurd zou zijn, heeft een flink deel van de Bijbelse boodschap geen basis.

Maar het klopt dat er, buiten de Bijbel, geen enkel direct bewijs is voor deze gebeurtenissen. Egyptische bronnen spreken nergens over onderkoning Jozef of over een Israëlitische prins Mozes. Ook lezen we daarin niets over het volk Israël of over het slavenwerk dat ze moesten doen. De tien plagen of een farao die met zijn leger verdronk—ook daarvan ontbreekt ieder spoor.

Iets soortgelijks geldt voor de woestijnreis. De precieze route die de Israëlieten namen, is nog altijd een raadsel. Zelfs de locatie van de Schelfzee is onbekend. Hoewel de Bijbeltekst allerlei plaatsnamen noemt, is het nog niemand gelukt om die op overtuigende wijze in verband te brengen met buiten-Bijbelse gegevens.

Nu worden er wel met enige regelmaat ontdekkingen gemeld die de historiciteit van het Bijbelverhaal over Egypte en de exodus zouden aantonen. Keer op keer zijn dergelijke ontdekkingen echter ongeloofwaardig gebleken. Dat lijkt ook het geval bij de meest recente ‘ontdekking’, die onlangs wereldwijd in het nieuws was (zie RD 25-11-2016). Archeoloog Douglas Petrovich beweert dat enkele oeroude inscripties uit Egypte in het Hebreeuws geschreven zijn, en ook leest hij in een Egyptische tekst het woord Hebreeër. Eindelijk iets wat het Bijbelverhaal bevestigt!

Inmiddels hebben anderen deze claims echter alweer nadrukkelijk weersproken. De woorden die Petrovich als Hebreeuws identificeert, komen ook in allerlei andere talen voor en bewijzen dus niets. En zijn lezing van ”Hebreeër” in de Egyptische tekst berust op misverstanden.

Nog altijd is er dus geen enkel bewijs voor Israëls verblijf in Egypte, noch voor de uittocht, noch voor de woestijnreis.

NEE

Dat hoeft echter niet te betekenen dat de verhalen hierover verzonnen zijn. Ook zonder buiten-Bijbels bewijs is het prima mogelijk om, op basis van de Bijbel zelf, aan te nemen dat deze gebeurtenissen wel degelijk hebben plaatsgevonden. „The absence of evidence is not the evidence of absence”, zegt men in het Engels. Dat wil zeggen: dat er geen bewijs is, bewijst nog niet dat iets er niet geweest is.

Van belang is bovendien dat Egyptische bronnen weliswaar Israël niet noemen, maar wel situaties beschrijven die indirect met het Bijbelverhaal in verband te brengen zijn. Zo weten we dat het heel gebruikelijk was dat semieten (mensen uit Syrië-Palestina) naar het oude Egypte trokken, onder andere in tijden van hongersnood. Ook zijn er enkele gevallen bekend van semieten die een hoge functie hadden aan het Egyptische hof.

Een beroemde afbeelding uit de 15e eeuw voor Christus, ongeveer de tijd dat ook de Israëlieten in Egypte geweest moeten zijn, toont semitische krijgsgevangenen die stenen moeten produceren. En ook is er een tekst die melding maakt van slaven (hoewel slechts twee) die Egypte pogen te ontvluchten richting Kanaän.

Uiteraard zijn we met dit alles ver verwijderd van een bewijs voor de historiciteit van het Bijbelverhaal. Deze gegevens laten echter wel zien dat, althans op enkele basale punten, het verhaal aardig past bij hoe het er in het toenmalige Egypte aan toe ging. Mensen uit Kanaän trokken naar Egypte, konden daar hoge posities innemen, maar werden ook wel ingezet voor dwangarbeid.

Hier kunnen we nog een belangrijke overweging bij het Bijbelverhaal zelf aan toevoegen. Hoe waarschijnlijk is het dat dit verhaal geheel verzonnen is? Zou een volk inderdaad een dergelijk beeld scheppen van zijn verleden, zonder dat het enige historische basis heeft? Het lijkt logischer dat men in zo’n geval een andere, indrukwekkender afkomst gecreëerd zou hebben. Het is weinig aantrekkelijk om jezelf te presenteren als nakomelingen van onderdrukte slaven.

DUS

Er is geen bewijs buiten de Bijbel dat het verhaal over Israëls verblijf in Egypte klopt. Diverse elementen sluiten echter goed aan bij wat we uit Egyptische bronnen weten. Bovendien is het niet logisch dat dit verhaal verzonnen zou zijn. Het is daarom niet irrationeel om, op gezag van de Bijbel, aan te nemen dat Israëls verblijf in Egypte en de exodus inderdaad hebben plaatsgevonden.