Tom Verschaffel brengt 18e-eeuws braakland in kaart
Met ”De weg naar het binnenland” van Tom Verschaffel is het laatste deel van de ”Geschiedenis van de Nederlandse literatuur” verschenen. Misschien wel het moeilijkste deel, want het moest gaan over de literatuur van de zuidelijke Nederlanden in de periode 1700-1800. En daar was vrijwel niets over bekend. In de woorden van de auteur: „Op een braakland valt niet veel te oogsten.”
Het is dus een prestatie op zichzelf dat Verschaffel, hoogleraar cultuurgeschiedenis in Leuven (KU), een boek van meer dan 300 bladzijden over dit onderwerp heeft geschreven. Literair gezien is het niet altijd even inspirerend wat er in die tijd van de persen rolde (dus best begrijpelijk dat vrijwel niemand zich eerder geroepen voelde om zich daar nu eens in te specialiseren). Maar met de blik van de geschiedschrijver wordt het interessant, en het is mooi dat Verschaffel met dit boek een tot nu toe vrijwel onverkend terrein in kaart gebracht heeft.
Zijn aanpak tekent de nieuwe literatuurgeschiedschrijving: er wordt niet meer louter gekeken naar teksten die de eeuwen doorstaan, die uitblinken door hun schoonheid of hun inhoudelijke kwaliteiten. Het gaat veel meer om de manier waarop allerlei soorten teksten, ‘hoog’ en ‘laag’, in een bepaalde tijd en cultuur hebben gefunctioneerd. Op die manier kun je best een boek aan de achttiende eeuw in het zuiden wijden. Wie de sfeer van de tijd wil proeven, kan veel uit ”De weg naar het binnenland” leren.
Tegelijk wijkt dit deel –samen met zijn Noord-Nederlandse tegenhanger– nogal af van de andere delen uit de serie. Hier wordt geenszins de literatuur van Nederland en Vlaanderen in samenhang behandeld, terwijl dat toch een van de belangrijkste uitgangspunten voor de hele ”Geschiedenis van de Nederlandse literatuur” was. Dat illustreert de pragmatische koers die de hoofdredactie uiteindelijk heeft gevaren en waarvan ze verantwoording aflegt in ”Ongeziene blikken”, het boekje waarmee de serie wordt afgerond (zie verderop in deze bijlage).
Wat Verschaffel in zijn geschiedenis van de achttiende eeuw zichtbaar maakt, is hoezeer het Nederlands in het zuiden destijds eigenlijk de taal van de maatschappelijke onderlaag was: de elite sprak en schreef slechts in het Frans. Wie de Nederlandstalige publicaties in kaart wil brengen, ontdekt dat het voornamelijk gaat om stichtelijke lectuur, bruiloftsverzen, politieke pamfletten en ouderwetse rederijkerstoneelstukken. Maar er gloort uitzicht op emancipatie. Het is nog niet zover, maar er zijn ontwikkelingen aan de gang die de status van het Nederlands verhogen en de acceptatie als volwaardige cultuurtaal voorbereiden.
----
Boekgegevens
”De weg naar het binnenland”, Tom Verschaffel; uitg. Bert Bakker, Amsterdam, 2017; ISBN 978 90 351 4375 3; 332 blz.; € 39,99.
