Een lange dijk, uitgestrekte akkers, slootjes met aan de oevers rijen vol fluitenkruid. Hier en daar een boerderij. De vele spandoeken bij de ingang van ’t Zwervel, een paar kilometer buiten het Overijsselse Wijhe, helpen de bezoekers niet ongemerkt voorbij te rijden. Ze kondigen het 30-jarig bestaan van de boerderij aan, op 8 mei. Zaterdag is iedereen welkom om te kijken wat de recreatieboerderij te bieden heeft.

Nationaal coördinator van ATD Vierde Wereld in Nederland, waarvan ’t Zwervel onderdeel is, is Ingrid Hutter. Ze vertelt dat de oprichter van de organisatie, de Franse priester Wresinski, de wereld rond reisde om te kijken in welke landen armoede heerste en wat er voor deze mensen gedaan kon worden. „Hoewel in Nederland wel oog is voor mensen die het niet breed hebben, was er volgens Wresinski toch een grote groep die overal buiten de boot viel. Zijn idee om een vakantieverblijf op te zetten, onderbouwde hij met verschillende argumenten.

Nederlanders zijn reislustig. Ze komen overal. Maar dat geldt niet voor iedereen. Een deel van de Nederlanders is zelfs nog nooit op vakantie geweest. Volgens Wresinski benader je door het aanbieden van een vakantie mensen in hun menszijn. Je doorbreekt de negatieve cirkel van armoede. Hij hoopte dat ze door even afstand van hun situatie te nemen op een andere manier naar zichzelf gaan kijken. Daarbij gaf hij aan dat financiële problemen groot kunnen zijn, maar dat het voor mensen nog erger is het gevoel te hebben aan de zijlijn te staan.”

Ingrid Hutter geeft aan dat de grond van ’t Zwervel toebehoort aan de armste gezinnen van Nederland. ’t Zwervel -de naam heeft niets met zwerver te maken, maar betekent zwaar veld- werd dertig jaar geleden met hulp van mensen uit de doelgroep verbouwd. In de stal plaatsten de eerste gasten verschillende appartementen. Er is nu ruimte voor drie tot vier gezinnen, met elk een eigen slaapunit. Elk gezin beschikt over een kookhoek in een gemeenschappelijke keuken. Er is een bibliotheek, een knutselkamer en een speel-o-theek. Wie erop uit wil op de fiets, hoeft die niet eerst te huren. ’t Zwervel heeft rijwielen op voorraad. Achter de boerderij ligt een dierenverblijf met onder meer pauwen, konijnen en kippen, en daarachter ligt het Zwervelbos (6 hectare).

Blijvende herinnering
In de recreatiezaal kunnen bezoekers van de open dag zaterdag een tentoonstelling bezichtigen die uit Luxemburg komt. In allerlei creatieve uitingen hebben arme Luxemburgers hun leven uitgebeeld. Aan de wand van de zaal -net buiten de expositieruimte- hangt een groot wandkleed, ooit gemaakt door Nederlandse gasten. Op het kleed is een uitspraak van de oprichter van de Vierde Wereld geborduurd: „Voor de gezinnen die op zijn van vermoeidheid en wanhoop door de wreedheid van de armoede is het een blijvende herinnering aan een plaats waar ze vreugd en verdriet kunnen delen.”

De recreatieboerderij draait op vrijwilligers uit de buurt maar ook uit andere delen van het land. Daarnaast is er een categorie ”voluntairs”. „Het gaat hierbij om mensen die zich voor een paar jaar of langer engageren, een levenskeuze maken dus voor de Vierde Wereld. Zij zijn beschikbaar om ingezet te worden waar de beweging hen nodig heeft, weliswaar in overleg en rekening houdend met ieders wensen en mogelijkheden. Ze leven van een bescheiden inkomen dat voor iedereen gelijk is en werken meestal samen in internationale teams.”

De medewerkers van ’t Zwervel nodigen zelf mensen uit om een week of een lang weekend in Wijhe door te brengen. Vaak komen ze via via in contact met mensen die tot de doelgroep van de organisatie behoren. „Gasten kennen vaak mensen die ze ook graag een verblijf willen aanbieden.” Verder komen de medewerkers via hulpverleners op het spoor van mensen met kinderen die normaal nooit op vakantie zouden gaan, want dat is wel een voorwaarde voor een verblijf in Wijhe.

Iedere schoolvakantie is de boerderij bezet. Omdat de organisatie het belangrijk vindt contact tussen mensen met verschillende achtergronden te bevorderen, nodigen de medewerkers ook geregeld verschillende andere gasten uit, zoals kunstenaars. Zij verzorgen bijvoorbeeld een workshop over etsen of beeldhouwen. „Bij het opstellen van een programma proberen we zo veel mogelijk uit te gaan van de wensen en talenten van de gezinsleden. Het belangrijkste is dat we samen een vakantie beleven waaraan iedereen kan deelnemen.”

Bang
„Ik op vakantie?” Niet iedereen die de medewerkers van ’t Zwervel benadert, is direct enthousiast. Volgens Ingrid Hutter is dat wel te begrijpen. „Mensen zijn nog nooit op vakantie geweest. Ze weten niet wat ze moeten verwachten, hoe het er hier aan toegaat.”

Volgens haar zijn mensen vaak bang. „Soms verzinnen ze allemaal smoesjes om er maar onderuit te komen. Waar die angst vandaan komt? Ze zijn bijvoorbeeld bang om hun huis achter te laten. Zeker als er problemen met buren zijn. Verder zijn mensen bang dat hun gezin tijdens zo’n vakantie wordt geobserveerd, zodat er bijvoorbeeld tot uithuisplaatsing van de kinderen kan worden overgegaan. Ook weten ze niet of ze hier wel zichzelf kunnen zijn. Veel mensen voelen zich toch anders, omdat ze vanwege geldproblemen bijvoorbeeld geen nieuwe kleren kunnen kopen of al hun tanden maar hebben laten trekken omdat de tandartsrekeningen opliepen. Ook al zouden ze er het geld voor hebben, op een camping voelen deze mensen zich niet thuis.”

Vaak zit er volgens de coördinator achter die angstgevoelens een wereld van frustratie. „De mensen zijn vaak al opgegroeid in een gezin met veel problemen. In de buurt bijvoorbeeld worden ze met de nek aangekeken. Ze staan overal apart, horen voor hun gevoel nergens bij. Dan kunnen ze gewoon niet geloven dat het hier anders is.”

Het is dan ook niet voor niets dat vrijwilligers van de Vierde Wereld samen met de gezinnen de vakantie voorbereiden. „Er zijn vaak allerlei hobbels te overwinnen. Zo hoeven de mensen hier alleen te betalen voor het eten, net zo veel als ze thuis ook zouden uitgeven. Maar toch willen ze vaak een extraatje meenemen om bijvoorbeeld eens een uitstapje te kunnen doen. Dat geld moet wel ergens vandaan komen. Verder hebben wij het liefst dat ook uit huis geplaatste kinderen tijdens de vakantie aanwezig zijn. Dat gaat niet zonder slag of stoot. Huisdieren hebben we hier liever niet. Hebben mensen die wel -en veel mensen hebben die omdat dieren hen een gevoel van warmte geven-, dan moet er een oppas geregeld worden.”

Nieuwe start
Als gezin vakantie vieren kan een nieuwe start betekenen. Een gastgezin schrijft op de website van de Vierde Wereld: „Het was belangrijk om weg te zijn van alle zorgen, tot rust te kunnen komen, de vrijheid en het gevoel te ervaren net een grote familie te zijn. Uiteindelijk zitten we allemaal in hetzelfde schuitje. Je wordt geaccepteerd zoals je bent. In het begin is het moeilijk als je weer in je eigen omgeving terugkomt. Toch kunnen de herinneringen aan de vakantie je later helpen wanneer je het moeilijk hebt. Het is net een medicijn.” Iemand anders schrijft: „Vakantie is een feest. In al die jaren is het de eerste keer dat we onze trouwdag vierden.” En weer een ander: „Als we thuis over de vakantie praten, vrolijkt het hele gezin weer op. We raken er nooit over uitgepraat.”

Mevrouw F. van Ooijen uit Enschede, die samen met drie van haar zes kinderen twee jaar geleden voor het eerst op ’t Zwervel kwam, herkent al die uitspraken. „Je bent hier allemaal gelijk aan elkaar”, geeft zij aan als belangrijkste punt. „Iedereen weet gewoon dat je je niet anders voor hoeft te doen dan je bent. En het kost je natuurlijk heel weinig. Zou ’t Zwervel er niet zijn, dan was ik nu nog nooit op vakantie geweest.” Inmiddels bezoekt ze ook de gezinsdagen die naast het vakantieproject door de Vierde Wereld worden georganiseerd.

De vriendin met wie ze deze week samen in de keuken staat, vult aan: „Ik kan heel erg naar een verblijf op ’t Zwervel uitzien. Ik zie Wijhe een beetje als m’n tweede huis.”