Vooral in de roerige zestiende eeuw sloegen duizenden protestanten op de vlucht vanwege vervolging door rooms-katholieken. In het bijzonder de Franse koning Frans I bleek een fel tegenstander van de Reformatie en zette een heftig vervolgingsbeleid in. Calvijn begint zijn befaamde ”Institutie” met een brief aan koning Frans I waarin hij pleit voor gevluchte protestanten.

Calvijn moest zelf ook vluchten vanwege zijn protestantse overtuiging. Als allochtoon heeft hij een groot deel van zijn leven gewerkt onder vluchtelingen. Vooral in Genève, waarheen veel protestantse vluchtelingen uitweken. De autochtone bevolking, de burgers van Genève, hadden grote moeite met deze massale immigratie. Het gaf overlast en bedreigde de welvaart. Er zal door bezorgde Geneefse burgers vaak geroepen zijn: „Wij zijn boos! Grenzen dicht!”

Tegen de achtergrond van deze grote protestantse vluchtelingenstromen moeten we Calvijns leerstuk van de uitverkiezing plaatsen. Bij Calvijn gaat het in de verkiezing om Gods trouw aan de vervolgde kerk. Als protestants vluchteling was je alles kwijt. Je oude kerk tracht je te doden, overheden vervolgen je, familie neemt afstand van je, huis en haard heb je verlaten en in steden waarheen je je toevlucht neemt, ben je een ongewenste vreemdeling, een gelukzoeker. Logisch dat mensen dan hun hoop en hun geloof verliezen. Dit kan toch niet de bedoeling zijn? Hier word je toch wanhopig van?

Juist tegenover die wanhoop plaatst Calvijn de verkiezende God. God Zelf staat voor jou in. Zelfs als alles jou ontvalt en je voor de wereld op de vlucht bent geslagen, zal God voor jou zorgen. Hij laat Zijn kinderen nooit in de steek. Calvijnkenner prof. Heiko A. Oberman schrijft: „Voor hen die zonder geldig paspoort of verblijfsvergunning verder moesten trekken, werd de predestinatie tot persoonsbewijs.”

De uitverkiezing was voor Calvijn en voor protestantse vluchtelingen geen abstracte leer, maar werkelijke geloofsbeleving voor verdreven ballingen. Zij gingen zoals eens het volk van Israël achter de vuurkolom aan door de woestijn. Met alleen God als hun betrouwbare Gids. De leer van de verkiezing stond voor de trouw van God.

Het is duidelijk dat als we de calvinistische leer van de uitverkiezing losmaken van deze context, we een heel ander verhaal krijgen. Daaraan is de gereformeerde traditie niet helemaal ontkomen. De uitverkiezing, bedoeld als troost voor gelovigen, verwordt dan tot een noodlottig systeem. Een rationeel systeem van verkiezing en verwerping. Je hoort erbij of je hoort er niet bij, en daar doe je niets aan. Niet zelden overwoekerde onze ratio Gods Woord. Soms werd er filosofie bedreven in plaats van theologie. Dit denken sluit naadloos aan bij het heidendom, dat ons van nature beter ligt dan het Evangelie.

Voor Calvijn draait het in de verkiezing echter om Gods trouw aan de vervolgde en gevluchte kerk. Een grotere troost en een betrouwbaarder houvast zijn ondenkbaar.

De ontwikkeling in het gereformeerde denken over de verkiezing is triest. Vanwege opgelopen trauma’s wordt in nogal wat kerken de verkiezing geheel verzwegen. Juist echter in een tijd van secularisatie en een slinkende kerk bevatten Calvijns gedachten over de verkiezing waardevolle noties. God trekt mensen tot Zich die niets van Hem willen weten én Hij houdt hen vast! Hoe marginaal de positie van christenen ook is, God staat voor hen in. Juist vandaag, in een tijd waarin de christelijke kerk in snel tempo verdampt, is er alle reden om de verkiezing terug te brengen in de prediking. Niet in de laatste plaats om onze kinderen paraat te maken voor de dingen die komen gaan. De verkiezing is geen klaaglied, maar lofzang voor de gelovige.

Maar dit betreft niet alleen de prediking. Ook in contacten met christelijke vluchtelingen kunnen wij Calvijns gedachten over de uitverkiezing goed benutten. Die gedachten bieden een rijke, Bijbelse bron van troost voor gelovigen die alles op aarde hebben verloren. „Wij hebben geen andere vluchtheuvel dan Zijn voorzienigheid” (Calvijn). Onze levensdraad is gespannen vanuit Gods eeuwige raad tot in Zijn eeuwige rijk.

Mr. D. J. H. van Dijk, lid van de Eerste Kamer voor de SGP