Maar tegelijk is het voor velen –mezelf incluis– een dagelijkse bezigheid waarmee we inkomsten verwerven. Dat laatste past niet helemaal bij de werken van barmhartigheid. Bij die werken staat belangeloze hulpvaardigheid voorop.

Wat zijn dan wel werken van barmhartigheid? In de loop van de geschiedenis hebben christenen altijd gewezen naar de gelijkenis van de barmhartige Samaritaan. Zorginstellingen hebben die gelijkenis in hun naam verwerkt of tonen die in de hal van de organisatie. Verder verwijst men naar het laatste oordeel (Matt. 25). Want Jezus noemt in die gelijkenis zes werken van barmhartigheid: 1. hongerigen voedsel geven, 2. dorstigen drinken geven, 3. naakten kleden, 4. vreemdelingen herbergen, 5. zieken bezoeken en 6. gevangenen opzoeken. Paus Innocentius de Derde heeft in 1207 een zevende toegevoegd: het begraven van de doden.

Als christenen herkennen we deze zeven werken. En hoewel we er een beetje moeite mee hebben dat een paus iets toevoegt aan de woorden van Jezus, zal niemand zeggen dat het begraven van de doden geen werk van barmhartigheid is. Integendeel. Het begraven van doden, in het bijzonder wanneer die bezweken waren aan de pest, was een riskante bezigheid. Mensen deden het belangeloos en uit liefde voor de naaste. Dat maakte het tot een van de werken van barmhartigheid.

Nu is het niet moeilijk om na te denken over of je te bezinnen op deze goede werken. Maar veel wezenlijker is de vraag: hoe brengen wij werken van barmhartigheid in praktijk? Het zijn niet voor niets ”werken” en niet louter ”gedachten van barmhartigheid”. Dus heel concreet: zijn we bereid om vreemdelingen te herbergen? Hebben we die bereidheid ook als –om maar een voorbeeld uit de Tweede Wereldoorlog te noemen– de bezetter deze vreemdelingen deporteert naar concentratiekampen? Ander voorbeeld: geven we hongerigen voedsel en dorstigen te drinken?

Meestal zijn deze vragen niet met een eenvoudig ja of nee te beantwoorden. Mogelijk verwijzen we naar de financiële steun die we bieden aan allerlei hulpvragers. Prima natuurlijk, maar is dat ook wat Jezus met deze werken bedoelde?

Toen directeur Arthur Alderliesten van de VBOK las hoe Dietrich Bonhoeffer in de laatste wereldoorlog de werken van barmhartigheid concretiseerde, leidde dat niet alleen tot bewondering voor de Duitse verzetstheoloog, maar schreef hij ook het boekje ”Barmhartig leven”. Hij bespreekt daarin de zeven werken van barmhartigheid. De opbouw van ieder hoofdstuk is hetzelfde. Het begint met één schilderij uit het grotere paneel van de Oudhollandse kunstschilder Meester van Alkmaar (1504). Het paneel is een geheel van zeven aparte schilderijen. Elk schilderij verbeeldt één van de zeven werken.

Na deze visuele intro geeft Alderliesten een aantal Bijbelse gedachten over het desbetreffende werk van barmhartigheid. Daarna bespreekt hij hoe Bonhoeffer dit in praktijk heeft gebracht. Elk hoofdstuk laat zich apart lezen en heeft een bezinnend karakter. Een paar aspecten uit het boekje sprak me aan.

Allereerst de schilderijen. Op elk paneel staat een groepje mensen in een middeleeuwse omgeving. De ene keer wordt er brood uitgedeeld, de andere keer zie je een gevangenis. Maar tussen die mensen staat de Heere Jezus. Daarmee geeft de schilder op een heel concrete wijze weer: „Voor zoveel gij dit een van deze Mijn minste broeders gedaan hebt, zo hebt gij dat Mij gedaan.”

Het tweede wat opvalt is de indrukwekkende wijze waarop Bonhoeffer deze werken vormgaf, met de dreiging van buitenaf. We weten allemaal dat de navolging van Christus en zijn verzet tegen het regime geleid heeft tot zijn executie.

In de derde plaats merkt de auteur terecht op in Wie de werken van barmhartigheid hun bestemming en voltooiing vinden, namelijk in de Barmhartige zelf.

Boekgegevens

”Barmhartig leven. De zeven werken van barmhartigheid”, Arthur Alderliesten; uitg. Buijten en Schipperheijn, Amsterdam, 2016; ISBN 978 90 588 1931 4; 95 blz.; € 11,50.