De situatie in Afghanistan is kortgeleden aan de orde gesteld door de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch. Zij beschuldigde de VS in een rapport van onder meer buitensporig geweld tegen gedetineerden in cellencomplexen in Bagram, Kandahar, Jalalabad en Asadabad.

„De Verenigde Staten stellen in Afghanistan een afschuwelijk voorbeeld in detentiecentra", aldus een functionaris van HRW in de rapportage. Uit onderzoek van de organisatie in 2003 en begin 2004 bleek dat gevangenen zijn geslagen, overgoten zijn met steenkoud water of lange tijd wakker zijn gehouden voorafgaand aan verhoren.

De behandeling van in Afghanistan opgepakte vermeende Taliban– en al–Qaedastrijders is volgens mensenrechtengroepen ook zeer discutabel als het gaat om Guantanamo Bay. In deze Amerikaanse basis op Cuba worden honderden mensen vastgehouden zonder enige vorm van aanklacht of procesgang. Washington beschouwt de gevangenen als „vijandelijke combattanten" en niet als krijgsgevangen waarvoor de conventies van Genève gelden.

Irak en Afghanistan zijn voor de regering in Washington fronten in de internationale strijd tegen internationaal terrorisme. Zowel president Bush als minister van Defensie Rumsfeld heeft steeds onderstreept dat de Verenigde Staten zich houden aan internationale regels voor de behandeling van gedetineerden, en dat berichten over mishandelingen incidenten zijn. Zowel in de kwestie–Irak als die in Afghanistan verwerpt Washington ook de gedachte dat er systematisch gedetineerden worden mishandeld.

„Foute regeringen in de wereld kunnen nu naar onder meer Afghanistan wijzen en zeggen dat als de VS ongestraft mensenrechten schenden zij ook hun gang kunnen gaan", aldus Human Rights Watch. Het steekt deze organisatie zeer dat de VS blijven weigeren om, behalve het Internationale Rode Kruis, andere onafhankelijke organisaties toegang te geven tot detentiecentra.

Voor president Bush komt de ophef over de mishandeling van gevangenen erg ongelegen. Hij zit midden in een verkiezingscampagne waarin hij zich vooral profileert als een sterk leider die in de wereld een rechtvaardige strijd voert tegen de terreur. De hoogste militair in de VS, Richard Meyers, heeft volgens de tv–zender CBS ook gepoogd de jongste berichtgeving over de mishandelingen in Irak tegen te houden of uit te stellen.

De zender ABC berichtte op zijn beurt dat het Pentagon al in de herfst van 2003 een onderzoek gelastte naar de situatie in de Iraakse gevangenis Abu Ghraib. Maar de uitkomsten daarvan zouden lange tijd achter zijn gehouden en ook de commandanten in Irak zouden pas laat op de hoogte zijn gebracht.

Theo van Boven, emeritus hoogleraar internationaal recht en momenteel Speciaal VN–Rapporteur inzake Martelingen, heeft de coalitie in Irak intussen opgeroepen een onderzoek in te stellen naar berichten over mishandelingen en de schuldigen te bestraffen.