In de verwarring van de tijd was er sprake van een trek naar de kerk, en er bleek behoefte aan een ”Bijbels ABC”, om toegang te vinden tot de geestelijke wereld van Oude en Nieuwe Testament. Daartoe bood Miskotte in zijn boek een kenschets van het ”gebinte der grondwoorden”.

Daarbij gaat het niet om woorden zoals heelal, natuur, deugd, ideaal enzovoort. Van ”religie” weet de Bijbel niet, zegt Miskotte, wel van ”vreze des Heeren”. Van ”natuur” als in zichzelf rustend samenstel van krachten is in de Schrift geen sprake, wel van de aarde en haar volheid, die van de Heere zijn, en óók van de wereld, die in het boze ligt.

Daarmee is een belangrijke lijn in dit boek –en in de theologie van Miskotte– aangeduid: wij kunnen in de Godskennis niet uitgaan van het algemene, van wat lange tijd gemeengoed heette te zijn; wij moeten terug naar de bijzondere kennis van Gods Naam, zoals die in de weg en het werk van Jezus Christus is uitgespeld en zich in de Schrift levend naar ons toebuigt. Het gaat erom daarin betrokken te worden.

Het verbond, dat eenzijdig is in zijn ontstaan, door de Heere alleen gesticht, kent immers twee delen. En dat tweede deel is niet dat er van onze kant nu iets tegenover de genade van God gezet dient te worden, maar dat de Heere ons vrijmachtig in Zijn verbond trekt. De heiliging is het geheel van de daden Gods waarmee Hij dat doet. Daarom houdt ”bewaren” van dit verbond in dat de gelovige niet terugvalt in een ”zelfstandig bestaan”. Het blijft in de heiliging Góds werk, Góds trouw, Góds genade. Miskotte is bij Kohlbrugge in de leer geweest.

In 1941 was dit boek niet slechts een inleiding in de leer der Schrift, het wees ook de weg in de confrontatie met de nazi-ideologie. Het is ronduit verbazingwekkend dat het door de nazicensuur is geglipt. ”Bijbels ABC” is immers een vervolg op ”Edda en Thora”, dat in 1939 was verschenen en duidelijk tégen het met Germaanse mythen flirtende nationaalsocialisme was geschreven. Dat boek werd meteen na de inval van de Duitsers uit de handel genomen.

Maar dit boek kon verschijnen, hoewel Miskotte ook hier klare taal spreekt. Dan denk ik bijvoorbeeld aan de onverholen kritische noot dat de ”heiden” het bloed, de geslachtskracht, de oorlog en de staat heilig verklaart. En ook aan de stelling dat wie „de Natuur vereert en de Kracht”, niet anders kan dan de naaste vertreden en schenden, het zwakke verachten en het denken verkrachten. Alleen in de ”bepáálde táál der liefde” ligt er beschutting tegen de suggestieve macht van propaganda, schrijft Miskotte. En vandaag tegen de druk van wat uit oerlagen van de onderbuik naar boven en naar buiten komt.

”Bijbels ABC” is qua opzet en uitvoering een merkwaardig boek. Welke uitgever zou het vandaag aandurven? En toch is er kennelijk vraag naar, wordt het opnieuw uitgebracht. Vanwaar die belangstelling? Misschien toch omdat in onze tijd van religieus pluralisme en fundamentalisme er behoefte is aan een weg die men kan gaan, waarop het Woord lamp en licht is. Naam, daden, weg, verwachting – het zijn niet toevallig titels van hoofdstukken in dit boek. Het is dringend nodig opnieuw de ”geestelijke grammatica” van de Schrift te oefenen. „Slechts door de levende betrekking tot de Heer der kerk kan de taal der kerk leven en levend blijven.”

Boekgegevens

”Bijbels ABC”; K. H. Miskotte; uitg. Kok, Utrecht, 2016; ISBN 978 90 435 2736 1; 224 blz.; € 19,99.