Zijn nieuwe pennenvrucht zou je kunnen typeren als een verzameling overgeschoten brokken. Twee hoofdstukken zijn bewerkingen van eerder gepubliceerde artikelen. Het hoofdstuk ”De dromen van Jozef” is de weerslag van de Preek van de Leek die de hoogleraar geschiedenis van de psychologie hield in de Jozefkerk in Assen. Toch leest ook dit boek als een trein, dankzij de trefzekere stijl en onderkoelde humor, het handelsmerk van de auteur.

Met zijn jongste publicatie laat Draaisma zien dat herinneringen niet geconserveerd worden bewaard. Ze verkleuren na verloop van tijd en kunnen zelfs ingrijpend veranderen, door latere gebeurtenissen. Dat werd op onnavolgbare wijze onder woorden gebracht door schrijver en striptekenaar Marten Toonder. Die had aarzelingen bij het beschrijven van zijn kinderjaren, „omdat iets wat in de jeugd gebeurd is, dikwijls het gevolg is van een voorval op oudere leeftijd.” In de woorden van Draaisma: „Wat een ervaring of een gebeurtenis te betekenen heeft zit dóór de herinnering en met een nieuwe interpretatie van wat je hebt meegemaakt verandert er tegelijk iets in de herinnering.”

Levensverhaal

”Als mijn geheugen me niet bedriegt” gaat over dat herschrijven van herinneringen. Met, direct daaraan verbonden, de vraag naar de betrouwbaarheid van het geheugen. Het eerste hoofdstuk is gewijd aan het televisieprogramma DNA Onbekend. Daarin worden personen gevolgd die betwijfelen of een familielid, vaak hun vader, wel echt familie is. DNA-onderzoek moet dat uitwijzen. In de periode voor de ontknoping leven de deelnemers aan het programma vaak met twee versies van hun levensverhaal. De uitslag van het DNA-onderzoek bepaalt welk verhaal zal beklijven. „Herinneringen geven je niet een verleden, ze geven je een versie van het verleden”, stelt Draaisma vast.

Dat heeft ook consequenties voor gerechtelijk onderzoek, leert hoofdstuk 2. Daarin behandelt de auteur de zaak van de Unabomber, destijds de meest gezochte terrorist van Amerika. Met zijn zelfgemaakte bommen liet hij een spoor van angst en ellende na. Pas na zeventien jaar, in 1996, arresteerde de FBI de dader. Het was Ted Kaczynski, een briljante zonderling, die in een blokhut in een bos leefde. De herinneringen van moeder Wanda en broer David waren een belangrijke bron van informatie voor forensisch psychiaters. Hun kennis van het delict liet met terugwerkende kracht herinneringen oplichten die anders waarschijnlijk onzichtbaar waren gebleven. „Het is de afloop die van zulke herinneringen een teken maakt”, constateert Draaisma.

Zeer herkenbaar voor ouderen is het hoofdstuk ”Mijn tijd is de beste”. De krachtigste herinneringen zijn die aan voorvallen of personen uit de periode tussen je 15e en 25e levensjaar. Vraag iemand naar het beste boek dat ooit verscheen of de beste popmuzikant aller tijden, en negen van de tien keer komt er een naam uit de adolescentsjaren van de aangesproken persoon.

Veel nieuws biedt dit boek niet na alles wat Draaisma al over het geheugen schreef. Toch fascineert het opnieuw. En de boodschap is duidelijk. Het geheugen is bedrieglijker dan we denken.

Boekgegevens

”Als mijn geheugen me niet bedriegt”, Douwe Draaisma;
uitg. Historische Uitgeverij, Groningen, 2016; ISBN 978 90 6554 043 0; 175 blz., € 19,95.