Hoezeer je het ook met Hillary Clinton oneens kunt zijn, menselijk gezien is haar nederlaag een drama. Ze droomde er niet alleen van de 45e president van de Verenigde Staten te worden, ze rekende er zelf ook vast op. Alle peilingen lieten immers zien dat ze een tamelijk riante voorsprong op haar rivaal Donald Trump had. Clinton was daarom in gedachten al bezig om het behang, de gordijnen en de verdere inrichting van het Witte Huis uit te kiezen.

De uitslag was een grote ontnuchtering: verslagen, tegen alle verwachtingen in. Bitter was ook nog eens dat ze verloor ondanks het feit dat ze –alle stemmen bij elkaar opgeteld– de meeste kiezers achter zich had vergaard. Vooral het Amerikaanse stelsel van kiesmannen had haar gevloerd.

Wat Hillary Clinton restte, waren tranen van teleurstelling. Zeker ook omdat –gelet op haar leeftijd– de mooie droom dat de Clintondynastie, net zoals ooit de familie Bush, een comeback in het Witte Huis zou maken, volledig vervloog

De nederlaag van Hillary Clinton is echter veel meer dan een familiedrama. Haar partij zit diep in de problemen. Dit terwijl het partijkader dacht op de snelweg naar de triomfplaats te rijden. Partijstrategen vragen zich vertwijfeld af hoe het verder moet en Democratische politici maken zich zorgen om hun eigen toekomst.

Analyses van de verkiezingsuitslag leren dat de oorzaken van Clintons nederlaag en van haar partij divers zijn. Ze gaan veel verder dan de constatering dat het in Amerika min of meer gebruikelijk is dat na acht jaar regering door een partij, in dit geval de Democratische onder leiding van Obama, het volk graag weer een president van de andere kant heeft. Ook is niet alles gezegd met de inmiddels veelvuldig ge­geven verklaring dat Hillary Clinton te weinig heeft geluisterd naar de blanke arbeiders uit de zogeheten Rust Belt – ooit de ruggengraat van de partij. Er is meer.

Waarnemers constateren ook dat Clinton veel minder dan verwacht de Afro-Amerikanen en de hispanics heeft weten aan te spreken. Ook al hebben deze groepen zorgen over de ideeën van Donald Trump, toch heeft een groter deel van de zwarte en de Spaanssprekende bevolking op hem gestemd. Dit omdat het inmiddels schoon genoeg heeft van de bestuurlijke elite in Washington. Van die bestuurscultuur heeft Clinton onvoldoende afstand genomen. Deze minderheden zien haar als onderdeel van deze elite, en ook nog eens als een van de slechtste onderdelen. De geruchten over onbetrouwbaarheid, haar gebrek aan transparantie, de e-mailkwestie en de ruis rond de Clinton Foundation hebben haar weinig goed gedaan.

Mo Elleithee, campagnestrateeg van de Democraten en directeur van het Institute of Politics and Public Service van de Georgetown University in Washington, stelt vast dat Clinton er niet in is geslaagd om de kloof tussen de blanke Amerikaan en de minderheden te dichten. „Daarnaast moet je constateren dat Clinton veel last heeft gehad van de populariteit van Bernie Sanders, die veel linksere opvattingen heeft en die met name jongeren weet aan te spreken. Niet onbelangrijk is ook dat Clinton met haar uitgesproken progressieve ideeën op het gebied van rechten voor vrouwen, homo’s en transgenders veel –met name oudere– kiezers van zich heeft vervreemd. Er is een groep vrouwen die anders Democratisch stemden, maar die zich nu van Clinton afkeerden. Men vindt haar te ver doorschieten of ergert zich aan haar drammerige stijl op dit punt.”

Inmiddels is echter wel duidelijk dat het probleem bij de Democraten niet alleen Hillary Clinton is. Het is veel groter. Ook in de hoofdsteden van de verschillende staten zijn bij de verkiezingen harde klappen gevallen. Hadden de Democraten bijvoorbeeld bij het aantreden van Obama nog 29 gouverneurs, nu zijn dat er 15 – nagenoeg een halvering. In het Congres van 24 staten hebben de Republikeinen de meerderheid en staan de Democraten volledig aan de zijlijn.

Nu al zijn de Democraten bezorgd over de volgende tussentijdse Congresverkiezingen, die in 2018 gehouden zullen worden. Het deel van de zetels dat dan in het geding is, wordt grotendeels bezet door Democraten. „Er valt nauwelijks iets te winnen. We kunnen eigenlijk alleen maar verliezen”, zei een partijstrateeg die liever anoniem blijft deze week tegenover The Washington Post.

Die zorg over de toekomst hangt samen met het feit dat de partijtop vooral bestaat uit bejaarde politici. De voorzitter van de Democraten in het Huis van Afgevaardigden, Nancy Pelosi, is 76 jaar. De gezag­hebbende senator uit Californië Dianne Feinstein is zelfs 83. „Het ontbreekt de partij aan jong kader”, zegt politiek consultant Joe Trippi. „Er is weinig aanstormend talent; ik zou zelfs niet weten wie er geschikt is om in 2020, bij de volgende presidentsverkiezingen, de strijd om de Democratische kandidatuur aan te gaan.”

Trippi constateert veel onrust in zijn partij. De positie van Nancy Pelosi staat ter discussie. De verkiezing van een nieuwe voorzitter voor de Democratische fractie in het Huis zou deze week hebben moeten plaatsvinden, maar is uitgesteld tot 30 november. Ook het partijvoorzitterschap is in het geding. „De Democraten hebben behoefte aan een leider die kan binden”, zegt Trippi. „Dat is heel lastig.” De consultant uit Washington constateert dat vooral de groep progressieven zich momenteel roert. Zij willen een duidelijk linksere koers. Maar dan vervreemdt de partij zich nog meer van de middengroep. De lijm om de brokstukken bij elkaar te houden, moet eigenlijk nog worden uitgevonden.”

Zuiveren, zoeken en voorlopig zwijgen

Gedurende de campagne vochten ze elkaar bijna de tent uit. Nu Donald Trump de zege heeft verworven, moeten de Republikeinen de gelederen sluiten. Dat is lastig, vooral omdat (nog) niet helder is welke koers de toekomstige president kiest. Het is zuiveren, zoeken en vooralsnog vooral zwijgen.

Paul Ryan, de voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, en president Donald Trump krijgen veel met elkaar te maken. Zal dat wel goed gaan? Die vraag houdt politieke waarnemers in Washington bijna dagelijks bezig. En niet zonder reden.

Eén ding is zeker. De toekomstige president is beslist nog niet vergeten dat Ryan hem tijdens de voorverkiezingen niet onmiddellijk zijn steun heeft toegezegd. Dat was in het vroege voorjaar voor de Republikeinse voorman nog een stap te ver. Zijn voorkeur ging uit naar een presidentskandidaat die niet alleen de mond vol had van fatsoen en waarden, maar die deze ook daadwerkelijk met zijn levenswandel uitdroeg. Later draaide Ryan bij, maar de aarzeling bleef latent bij hem aanwezig.

Op zijn beurt wilde Trump aanvankelijk Ryan niet steunen in zijn campagne voor de herverkiezing als Congreslid. In eerste instantie gaf ”The Donald” zijn support aan Ryans rivaal, Paul Nehlen. Na een week kwam hij daarop terug.

Begin oktober ging het weer mis tussen de twee politieke kopstukken. Ryan stoorde zich zodanig aan de verhalen over Trumps handtastelijkheden jegens vrouwen dat hij een uitnodiging aan de presidentskandidaat om naar zijn thuisstaat Wisconsin te komen, annuleerde. De Republikein zei zich niet meer in te spannen voor de verkiezing van Trump. Hij ging zich geheel richten op de strijd voor zijn eigen Congreszetel. Met als gevolg dat Trump hem ook liet vallen en verweet dat Ryan met een aantal collega’s een „sinister spel” speelde dat gericht was op zijn politieke ondergang.

Trump werd gekozen. Tot veler verassing. De Republikeinen wonnen de Congres­verkiezingen. Ook tot veler verrassing. Ze hebben nu zowel in de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden de meerderheid en kunnen dus stappen zetten bij het realiseren van hun politieke program. En de machtigste man in het Congres is nu (weer) Paul Ryan. Hij kreeg de achterliggende week voldoende steun om zijn leiderschap te continueren. Dat lag overigens ook in de lijn der verwachting, Ryan is gerespecteerd en geniet breed vertrouwen.

Zo staan nu dus twee kemphanen uit de Republikeinse Partij voor de gemeenschappelijk klus om het beleid om te buigen en vooral de erfenis van Obama af te breken of bij te buigen.

Kennelijk beseffen Trump en Ryan beiden dat ze elkaar nodig hebben. Vorige week hadden ze al een ontmoeting met elkaar, waarbij overigens ook vicepresident Mike Pence aanwezig was. Dat was meer dan een „goed gebruik.” Pence en Ryan kennen en waarderen elkaar. Kennelijk beseft Trump dat hij die verbindingsman nodig heeft om in het Congres draagvlak te krijgen voor zijn plannen. Ryan zei vorige week op zijn beurt: „Het verleden ligt achter ons. We moeten nu aanpakken.” Er is dus bereidheid om samen een weg te zoeken voor samen te werken „Welke meningsverschillen ze ook in het verleden hadden, ze hebben elkaar nu nodig om successen te behalen”, zegt de Republikeinse afgevaardigde Tom Cole uit Oklahoma.

Daarmee is echter bepaald nog niet gezegd dat de gelederen helemaal zijn gesloten. Een belangrijke factor is wat er in de Trump Tower in New York gebeurt tijdens de beraadslagingen over de ministerposten en het team adviseurs dat Trump terzijde moet staan. Daarover is men binnen de partij niet gerust.

Weliswaar zijn doorgewinterde Congresleden positief over de rol die Pence daarbij heeft en over de benoeming van Reince Priebus tot chef-staf, maar tegelijk is lang niet ieder van hen gelukkig met de benoeming van Steve Bannon tot adviseur. Zal deze man met zijn gekruide uitspraken geen schade aanrichten doordat hij als een olifant door de politieke en diplomatieke porseleinkast dendert?

Een beperkte groep Republikeinse Congres­leden noemt de benoeming van het duo Priebus-Bannon een slimme zet. Priebus zorgt voor de formele afwerking van plannen en het contact met het Congres; Bannon kan in de richting van het publiek laten merken dat Trump nog steeds kiest voor een duidelijke en krachtige aanpak. En ja, als het dan niet lukt, heeft het Congres het gedaan.

Wat vooral echter de Republikeinen zorgen baart, is de rol van Trumps schoonzoon Jahred Kushner. Hij heeft een dikke vinger in de pap als het gaat om het aantrekken of afwijzen van kandidaten voor belangrijke posten. Hij regelde dat Chris Christie, die Trump door dik en dun steunde, via de zijuitgang verdween. Waarom? Omdat Christie als openbaar aanklager eens met succes de vader van Kushner had vervolgd. Inmiddels hebben enkele anderen ook er­varen wat het is om een bedankbriefje vanuit de Trump Tower te ontvangen.

Die zuivering van Kushner is een reden dat Republikeinen niet gerust zijn op de stabiliteit van Trumps team. Daarbij komt dat er ook geen plan lijkt te bestaan welk soort mensen de nieuwe president vooral zoekt. Anders dan de vorige Republikeinse president, George W. Bush, heeft Trump geen ideologisch doordachte agenda. Overigens hadden de presidenten Clinton in 1992 en Obama in 2008 dat ook niet. Zij wilden het alleen anders doen dan hun voorganger.

Juist vanwege die onduidelijkheid houden veel Republikeinen hun kruit droog. Zij wachten zwijgend af wat de president gaat doen. Wanneer zijn plannen hun passen, zullen zij hem steunen. Vooral als hij de pijnpunten van acht jaar Obama wil wegnemen. Want daarover zijn ze het samen wel eens: er valt nogal wat Democratisch puin te ruimen.