De vuilnisbelt die ooit in de tuin van Luthers ouderlijk huis lag, is gerestaureerd en met zorg tentoongesteld in museum Luthers Elternhaus. Een kostbare schat, noemt museumgids Bettina von Frommannshausen de huisraad en het speelgoed dat opgedolven is. Ze vertellen veel over de leefomstandigheden van de laatmiddeleeuwse familie. Ze onthalen je in de huiskamer, waar het gezin aan tafel zit. Het is inmiddels geen vraag meer welk bestek de familie Luder gebruikte en welk vlees er op de borden lag. In een van de museumvitrines liggen ook de knikkers die de jonge Luther over de straat van Mansfeld heeft laten rollen.

Hij kwam uit een welgesteld gezin, zoveel is wel duidelijk. Alleen rijke mensen bezaten glas voor de ramen en een slot op de deur. Tegelijk was het leven vaak hard, ook voor een rijk kind. Luther kreeg net als zijn leeftijdgenootjes een pak rammel van zijn vader of de schoolmeester als hij zich niet wilde gedragen. Later, in 1532, schrijft hij: „Men moet kinderen niet te hard slaan. Mijn vader sloeg me eenmaal zo hard dat ik voor hem wegrende en hij er niet gerust op was totdat hij mij met zichzelf had verzoend.” Daarbij: veel kinderen stierven jong. Epidemieën waarden rond. Mensen leefden met de dood.

Toch zal het voor Luther niet meegevallen zijn dat hij op 14-jarige leeftijd van Mansfeld naar Eisenach moest verhuizen om daar aan de Latijnse school verder te leren en zich voor te bereiden op het wetenschappelijk onderwijs, zegt stadsgids Cornelia Hartleb. Bij het standbeeld van de kerkhervormer op de Karlsplatz in Eisenach houdt ze stil en wijst naar de middeleeuwse Nikolaipoort waardoor Luther in 1498 de stad binnenwandelde.

Van de een op de andere dag stond hij –min of meer– op straat. De oom die hem in huis had moeten nemen, was niet op Maartens komst voorbereid. En daarom had Luther een probleem. De oplossing: hij sloot zich aan bij een knapenkoor dat dagelijks van huis naar huis wandelde om zingend de kost te verdienen.

Tijdens een van deze tochten ontmoette Luther de familie Cotta, die hem in huis nam. Het huis van deze rijke familie, een prachtig vakwerkhuis, is nu museum Lutherhaus. Het oudste deel van het pand dateert uit 1269. Met het oog op het Reformatiejaar 2017 onderging het museum tussen 2013 en 2015 een volledige renovatie. In de strak vormgegeven entreehal van het pand is ook de museumwinkel, vol 1517-souvenirs. Natuurlijk mét een reformator van Playmobil, maar er liggen ook Luthersnacks en zelfs Luthersokken met de opdruk: ”Hier stehe ich. Ik kann nicht anders.” Hier sta ik, ik kan niet anders.

Middeleeuws tafelen

Tafelen zoals in de Reformatietijd kan in Eisenach in restaurant Lutherstuben, compleet met stro op de grond en flinke vleesspiezen. Met behulp van de afgekloven botjes uit Luthers tuin zou het wellicht niet moeilijk zijn voor de koks om een middeleeuws menu samen te stellen.