Hoe wordt de datum van de verkiezingen bepaald?

Federale verkiezingen, die dus de gehele VS aangaan, worden in Amerika altijd gehouden op de eerste dinsdag na de eerste maandag in november. Omdat de eerste maandag van november dit jaar op de 7e valt, zijn de verkiezingen dit jaar op 8 november.

Wie zijn dit jaar de kandidaten voor het presidentschap?

Hillary D. Rodham Clinton (Democratische Partij), Donald J. Trump (Republikeinse Partij), Gary E. Johnson (Libertarische Partij) en Jill E. Stein (Groene Partij).

Daarnaast zijn er nog verschillende kandidaten die minder bekendheid genieten. De belangrijkste van hen is Evan McMullin, die slechts in elf staten meedoet – maar wel kans maakt om in de staat Utah te winnen.

Wie mag stemmen?

Elke burger van achttien jaar en ouder die in een van de vijftig Amerikaanse staten of in de hoofdstad Washington woont, mag stemmen. Uitgezonderd daarvan zijn de bewoners van de overzeese gebieden, zoals Puerto Rico, illegale immigranten, gedetineerden en ex-gedetineerden, of mensen van wie de status van Amerikaans staatsburger is ingetrokken.

Iedere Amerikaan die wil gaan stemmen moet zich laten registreren. Dat komt doordat men in de VS geen bevolkingsregister kent. Burgers zijn ook niet verplicht een verhuizing te melden. Alleen wie zich heeft laten registreren, kan een stempas ontvangen. Velen doen dit echter niet, omdat het te veel moeite kost of omdat ze niet in partijpolitiek zijn geïnteresseerd. Dit is een van de redenen waarom de opkomst bij verkiezingen laag is, meestal iets meer dan 50 procent van het totaalaantal burgers dat zou kunnen stemmen.

Bij de kiezersregistratie kan men aangeven aan welke partij men zich verbonden voelt. Zo kunnen kiezers geregistreerd staan als Democraat of Republikein. Zij die zich niet met een politieke partij willen verbinden, worden Independents genoemd (Nederlands: onafhankelijken). De partijinformatie wordt voornamelijk bij voorverkiezingen gebruikt.

Hoe is de procedure?

De presidentsverkiezingen zijn een voorbeeld van indirecte verkiezingen. Strikt formeel wordt op 8 november de president nog niet gekozen. Op die dag stemmen de burgers kiesmannen. Van elk van hen is duidelijk welke kandidaat zij zullen steunen. Deze kiesmannen samen vormen het Electoral College (kiescollege). Er zijn in de VS in totaal 538 kiesmannen.

Het aantal kiesmannen in een staat is gelijk aan het aantal Congresleden van die staat: twee senatoren plus het aantal afgevaardigden. Dat laatste aantal is afhankelijk van het aantal inwoners. Hierdoor verschilt het aantal kiesmannen per staat. Een staat als Wyoming heeft bijvoorbeeld het minimumaantal van drie kiesmannen, terwijl Californië met maar liefst 55 kiesmannen bovenaan staat.

Op dinsdag 8 november is er dus eigenlijk nog geen nieuwe president. Zijn of haar verkiezing vindt plaats halverwege december tijdens een vergadering van het Electoral College in de hoofdsteden van verschillende staten. De kiesmannen brengen daar dan hun stem uit. Iedere kiesman brengt één stem uit voor een president en één voor een vicepresident. Kiesmannen zijn niet verplicht hun eigen kandidaten te kiezen, maar dat doen ze meestal wel. De uitgebrachte stemmen worden in een verzegelde envelop verzonden naar de voorzitter van de Senaat in Washington, die op 6 januari 2017 de uitslag voorleest aan het Congres.

Wie is tot president gekozen?

Hij of zij die de stem heeft van ten minste 270 kiesmannen. Dat is de meerderheid, want er zijn in totaal 538 kiesmannen. Dat behoeft niet noodzakelijk degene te zijn die in absolute zin de meeste stemmen heeft verzameld. Het gaat erom zo veel mogelijk kiesmannen te verzamelen. Dat heeft te maken met het principe van ”the winner takes it all”. Dat betekent dat de partij die in een bepaalde staat de meerderheid van de stemmen heeft behaald, alle kiesmannen van die staat krijgt toegewezen. Deze regel geldt in 48 staten. De enige uitzonderingen daarop zijn de kleine staten Maine en Nebraska: daar worden de kiesmannen verdeeld naar rato van de verkiezingsuitslag.

Is vooraf duidelijk welke partij in een staat de meerderheid haalt?

Doorgaans is van de meeste staten wel vooraf bekend waar de meerderheid van de bevolking op zal stemmen. Een voorbeeld: Arkansas, Alabama en Mississippi stemmen Republikeins. In Californië en Massachusetts stemt de meerderheid al jaren Democratisch. Bij een beperkt aantal staten is dat minder duidelijk. Dat zijn de zogenoemde swing states.

Daar kan het alle kanten op. De ene keer stemt de meerderheid voor de Republikeinse Partij, de andere keer voor de Democratische – afhankelijk van de kandidaten en het politiek programma. Voorbeelden zijn Ohio en Florida. Zij worden ook wel de ”battleground states” genoemd, omdat daar de slag om de kiezersgunst feitelijk wordt gevoerd. Op deze swing states richten de kandidaten in de verkiezingsstrijd zich vooral. Een stembusoverwinning in enkele swing states kan de doorslag geven voor het behalen van de nationale zege.

Wat zijn op dit moment de swing states?

Door de grilligheid van deze presidentscampagne is dat dit jaar minder duidelijk dan anders. Het is denkbaar dat er in meer staten gebroken wordt met de traditionele keuze. De staten waar het momenteel het spannendst is, zijn: Arizona (11 kiesmannen), Florida (29), Georgia (16), Iowa (6), Nevada (6), North Carolina (15), Ohio (18) en Pennsylvania (20).

In Arizona en Georgia won de Republikein Mitt Romney in 2012 nog met ruime voorsprong van Barack Obama. Ook in bijvoorbeeld Alaska en Texas scoort Trump opvallend slecht in de peilingen, al heeft hij in deze staten nog wel een redelijke voorsprong. Overigens, wanneer Clinton enkel Pennsylvania wint van de genoemde swing states, behaalt ze reeds de overwinning. Momenteel heeft zij daar zo’n 6 procent voorsprong in de peilingen.

Gaan de Amerikanen op 8 november alleen voor het kiezen van een president naar de stembus?

Zeker niet. Er wordt ook gestemd voor andere ambten en zaken. Voor veel functies in de VS worden verkiezingen gehouden, tot soms zelfs de plaatselijke politiechef of brandweercommandant toe. In bepaalde staten moeten burgers wel tien stembiljetten invullen. Om een indruk te geven: behalve voor de president wordt gestemd voor 34 senatoren, 435 afgevaardigden, 14 gouverneurs, 157 referenda en 58 burgemeesters.

Wat is de betekenis van al deze stemmingen voor de landelijke politiek?

Vooral de verkiezingen voor de leden van het Congres zijn in dit opzicht belangrijk. Het Congres bestaat uit de Senaat en het Huis van Afgevaardigden – vergelijkbaar met onze Eerste en Tweede Kamer. De Senaat telt honderd leden – voor elke staat twee. Het Huis van Afgevaardigden heeft 435 leden. Hoeveel afgevaardigden elke staat heeft, is afhankelijk van het aantal inwoners. Een dichtbevolkte staat heeft meer afgevaardigden dan een dunbevolkte.

Verkiezingen voor het Congres worden elke twee jaar gehouden: bij de presidentsverkiezingen en tijdens de zogeheten mid terms, halverwege de termijn van een president. Van de Senaat treedt dan een derde van de leden af en stelt zich al dan niet herkiesbaar. Een senator zit dus zes jaar. Leden van het Huis van Afgevaardigden worden om de twee jaar gekozen – en veelal herkozen. Het Congres heeft de wetgevende macht. Dat betekent dat het wetten en plannen van de president goedkeurt. Wil een president effectief kunnen regeren dan moet hij het Congres meekrijgen. De laatste jaren hadden de Republikeinen zowel in de Senaat als in het Huis van Afgevaardigden de meerderheid. Daardoor konden zij plannen van Obama bijstellen of blokkeren. De spannende vraag is welke partij bij de aanstaande verkiezingen wint.

De verwachting is dat de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden hun meerderheid behouden. Of dit in de Senaat lukt, is de vraag. Als de Democraten vier zetels winnen ten opzichte van de huidige situatie dan zijn de Republikeinen hun meerderheid daar kwijt. Peilinganalist Nate Silver schat de kans op ruim 65 procent dat de Democraten een meerderheid zullen behalen in de Senaat.

Wanneer maakt president Obama plaats voor zijn opvolger?

Op 20 januari 2017 om twaalf uur ’s middags vindt de inauguratie van de nieuwe president plaats met het uitspreken van de eed. Die datum wordt al sinds 1937, toen Roosevelt president werd, aangehouden. De president legt dan een eed af in de openlucht op de trappen van het Capitool, het gebouw waar het Amerikaanse Congres vergadert.

Alle achtergronden over de verkiezingen leest u in ons thema Strijd om het Witte Huis. Kijk ook op verkiezingenvs.com