Hervormingsdag in Duitsland. Voor één dag beheerst Luther de voorpagina’s. Voor ds. Martin Mustroph is er deze keer geen vrije maandag. „Ik moet vandaag nog drie kerkdiensten leiden”, verzucht hij. Toch heeft hij tijd om uit te leggen waarom hij zich inzet voor ”Freier Sonntag Münster”.

De zondagsrust is de „eerste sociale regeling”, zegt de pastor van de protestantse Thomas­gemeinde in Münster. „Israël wist vanuit Egypte wat het was om altijd te moeten werken. Juist deze regeling –die 3000 jaar tot nut van iedereen heeft gefunctioneerd– moeten we voor de toekomst bewaren. Volgens mij is het vierde gebod heel progressief. De mens is meer dan productiekracht.”

Buitenlandse bezoekers zijn vaak aangenaam verrast als ze in Duitsland de zondagsrust ervaren, zo is zijn ervaring. „Dit biedt een heerlijke atmosfeer waarin we met elkaar op adem kunnen komen.”

Het valt hem op dat ook onkerkelijke mensen elkaar een „schönes Wochenende” toewensen. „Dat weekend is met hoge verwachtingen omkleed. En volgens mij gaat het dan om meer dan alleen lekker shoppen.”

Wat ds. Mustroph betreft hoeft niet alles dicht te zijn op zondag. „Politie en brandweer moeten er zijn. En wat mij betreft ook de horeca. We hoeven niet de hele zondag bij de kachel te zitten.”

Op de folder van de Evangelische Kirche in Münster staat een collage van activiteiten waarmee burgers hun vrije zondag kunnen vullen. Bovenaan: „Weer eens naar de kerk gaan”, dat wordt aangevuld met „sport beoefenen”, „uitslapen” en „taart eten zonder op je figuur te letten.”

Ds. Mustroph werkt „best hard”, zegt hij, ook op zondag. „Maar toch heb ik altijd nog tijd om doordeweeks kerstcadeautjes te kopen. Als je daar de zondag­middag voor nodig hebt, is er iets mis met je tijdsinvulling.”

In ”Freier Sonn­tag Münster” werkt de Evangelische Kirche in Münster samen met de Rooms-Katholieke Kerk en de vakbond Verdi. Vakbondsleider Bernd Bajohr is de aanjager van het verzet tegen koopzondagen in de Hanzestad. „Toen de achturige werkdag en de vrije zondag in 1919 in de Duitse grondwet kwamen, was dat een grote over­winning. Wij willen dat graag in de grondwet houden.”

Impuls

Toch zijn die koopzondagen er niet om meer omzet te behalen of mensen de (laatste) kans te geven hun kerstinkopen te doen, zegt voorzitter Michael Radau van het Handelsverband NRW. „De bestaande drie koopzondagen zijn bedoeld om gezinnen de gezellige kant van het winkelbedrijf te laten zien. Daarom is de combinatie met een feest voor ons zo belangrijk. Het is de bedoeling dat het hele gezin naar de winkel toe komt. Wij willen ook beslist geen 52 koopzondagen.”

Radau waarschuwt ervoor dat stadskernen verschralen als overheden doen alsof de wereld niet verandert. „De internethandel kent juist op zondag­middag een piek. Het gewone winkel­bedrijf heeft een impuls nodig. Als we niets doen, verschraalt het centrum. En wie sponsort dan nog de sportvereniging of het kerkelijk feest? Een internetgigant als Amazon doet dat echt niet, hoor.”

Vakbondsman Bajohr is niet onder de indruk van het argument dat webshops de ruif van gewone winkels leegplukken. „Als jij op internet een product ziet, laat je dan die laatste klik achterwege omdat komende zondag de winkels open zijn? De meeste winkels zijn trouwens al actief op internet. De heeft er mede toe geleid dat de omzet in Münster de afgelopen jaren gestaag is gestegen.”

Toeslag

Voor vicevoorzitter D. Krause van de ondernemingsraad van warenhuis Karstadt –de ‘Duitse V&D’– is de Nederlandse situatie het schrikbeeld. „Daar is de zondag een gewone werkdag geworden. Als gezin heb je geen gezamenlijke vrije dag meer. Hier is de koopzondag nog iets speciaals. Ons personeel krijgt een toeslag van 120 procent op het loon, of extra vrije tijd. Daarom zeg ik: zondag moet zondag blijven.”

De or van Karstadt staat in nauw contact met vakbondscoördinator Gaby Beuing van Verdi. „Vrijwel alle winkeliers hier in Münster hebben de afgelopen jaren hun personeelsbestand ingekrompen, maar door de langere openingstijden moet het personeel meer werk verrichten. Als het personeel al onder massieve druk staat, moeten er geen koopzondagen bij komen.”

Het zijn in Münster vooral de grote warenhuizen, zoals Karstadt en Galeria, die op zondag open willen. Beuing: „Verder natuurlijk de supermarkten, een enkele boetiek en rond het station een paar kleine winkels.”

Op een gemiddelde koopzondag is uiteindelijk „niet meer dan 70 procent” van de winkels daadwerkelijk open, zegt Beuing. „De omzet ligt al jaren onder de verwachtingen.”

Krause van Karstadt bevestigt dat. „Op de maandag na een koopzondag is het rustiger. Bovendien komen hier op zondag veel gezinnen uit verveling. Die slenteren wat met de kinderen door de stad en lopen bij een warenhuis binnen om iets nieuws te beleven. Meestal krijgen de kinderen wat en zit er voor mama een nieuw schoentje in. Maar men loopt hier eigenlijk uit tijdverdrijf, en niet uit noodzaak omdat men doordeweeks geen tijd heeft.”

Bij de uitgang van Karstadt zitten mensen op een bankje rond een boom. De een pleegt een telefoontje, een ander geniet van het zonnetje. Een man zegt geen behoefte te hebben aan winkelen op zondag. „Het is de enige dag dat we thuis tijd voor elkaar hebben. Dan ga ik liever iets anders doen. We moeten ons niet net als in China en Hongkong door consumptie laten bepalen.”

Een vrouw in de buurt pleit er echter voor dat de winkels alle zondagen open zijn. „Ik bepaal immers zelf wanneer ik ga winkelen”, zegt ze, en ze trekt aan haar sigaret.

Een oudere vrouw heeft genoeg aan de bestaande koopzondagen. „Die zijn verspreid over het jaar en worden gecombineerd met een mooi feest. Daar ben ik tevreden mee.”

Achterhoedegevecht

Opvallend is dat het initiatief Freier Sonntag Münster in de gemeenteraad uitsluitend steun krijgt van de linkse partijen SPD en Die Linke. Die Grünen waren ook tegen de uitbreiding, maar zeggen eerst de stem van de kiezer af te wachten.

De rechtse FDP daarentegen vindt dat het bedrijfsleven niets in de weg mag worden gelegd. Cruciaal was de positie van de CDU.

Het referendum in Münster zou er nooit zijn gekomen als de CDU in de gemeenteraad zich tegen de uitbreiding van de koopzondagen had gekeerd. Velen hadden van de christendemocraten een conservatief standpunt verwacht. Tijdens de nationale verkiezingscampagne in 2013 zei de partij van kanselier Merkel dat de samen­leving door het opgeven van de zondagsrust „meer zou verliezen dan winnen.” De „arbeidsvrije” zondag was volgens de partij de regel, en uitzonderingen moeten goed in de gaten worden gehouden.

CDU-leider Stefan Weber in Münster noemt het debat over koopzondagen echter een „achter­hoedegevecht” en „flauwekul.” „De huidige beperkingen zijn niet toekomstbestendig, omdat koopverboden eenvoudig niet meer tot de werkelijkheid van vandaag horen.”

Hij verwijst naar eerdere debatten over de verplichte sluitingstijd van 18.30 uur. „Die bleek uiteindelijk ook niet houdbaar. En bakkerijen zonder ‘zondags­broodjes’; wie kan zich dat vandaag de dag nog voorstellen? De wetgever moet daarom bruikbare regelingen scheppen.”

Deelstaten gaan over winkeltijden

De regel is in Duitsland dat de winkels op zondag gesloten zijn. Zodra de deuren opengaan, is dat dus een uitzondering. Rechters letten er tot nu toe vrij strikt op dat dit wordt gehandhaafd.

Sinds 2006 zijn het de zestien deelstaten die beslissen hoe vaak er op zondag kan worden gekocht. De meeste deelstaten beperken dat tot vier koopzondagen per jaar.

De hoofdstad (en tevens deelstaat) Berlijn is wat liberaler dan de andere deelstaten en besloot enkele jaren geleden tot een sterke uitbreiding van het aantal koopzondagen. Tegenstanders legden dit besluit aan de rechter voor en die rekende radicaal af met de Berlijnse voortvarendheid. Reden: de Duitse grondwet biedt speciale bescherming aan de zondag als dag van „rust en geestelijke verheffing” (artikel 140). Berlijn moest zich dus beperken tot vier koopzondagen.

Volgens het grondwettelijk hof komen juist in de zondagrust diverse grondrechten tot leven, zoals godsdienstvrijheid en bescherming van huwelijk en gezin, zo blijkt uit een uitspraak uit 2009.

In Noord-Rijnland-Westfalen –waarin Münster ligt– kunnen grote steden ook in stads­delen buiten het centrum koopzondagen toestaan, maar dan met een maximum van totaal elf zondagen per jaar. Wel moet de openstelling verbonden zijn aan een bepaald feest dat in die wijk wordt gevierd. Zo’n feest mag geen wijn­proeverij zijn die alleen is bedoeld om winkels in de buurt de deuren te laten openen. Het moet gaan om iets wat direct met dat stadsdeel verbonden is.

In heel Duitsland mogen bakkers op zondag­ochtend gedurende enkele uren hun verse brood verkopen. Tankstations mogen op deze dag alleen „reismiddelen” afrekenen. In de praktijk vallen zondags­kranten daar ook onder.