Het is voor de eerste keer in de geschiedenis van de kerk dat protestanten en rooms-katholieken de Reformatie samen gedenken, zei dr. Van den Hende. „In oecumenisch verband mogen we nu de Reformatie gedenken. De overtuiging is gegroeid dat er meer is dat ons met elkaar verbindt dan verdeelt. We zijn door de doop geroepen deel uit te maken van het ene Lichaam van Christus.”

De paus kwam maandag in het Zweedse Lund –waar de internationale herdenking van de Reformatie (2017) van start ging– niet alleen om te kijken en te praten, maar ook om te bidden, aldus bisschop Van den Hende. De intentie daarbij is samen verenigd te zijn in het gebed, in de kracht van het gebed van Jezus: Laat allen één zijn. Van den Hende: „Zo bidt Jezus, en zo bidt Hij nog. Laat het ook bij ons een aanhoudend gebed zijn. Van ons wordt gevraagd een innerlijke gezindheid, het afleggen van rekenschap van je geloof in Christus, oprecht geïnteresseerd in wat de ander in zijn geloof zegt.”

Levenskunst

De bijeenkomst in de oude lutherse kerk werd geopend door de synodepreses van de PKN, ds. Karin van den Broeke. „Vijfhonderd jaar geleden werd de kerk kritisch bevraagd. Wat heeft de samenleving nu aan de protestantse levenskunst?”, stelde zij als vraag.

Tijdens een panelgesprek wees prof. dr. Ab Klink, oud-minister van Volksgezondheid, op de nauwe band tussen de vrijheidsrechten en religie. „Geloof kun je niet opleggen, moraal verdraagt zich niet met dwang. Dat heeft de Europese cultuur gestempeld. Ook in debat met de islam moet dat ingrediënt allesbepalend moet zijn. Religie staat niet tegenover vrijheid, maar is één van de bronnen van maatschappelijke vrijheid.”

Kern

Voor dr. Réne de Reuver, scriba van de generale synode van de PKN, is de Reformatie ten diepste een beweging van kerkvernieuwing, het teruggaan naar de kern, bevrijding uit angst en schuld. „Daardoor gaat het leven weer open naar God, jezelf en de ander. Reformatie herinnert aan de blijvende beweging van de Geest. De kerk moet steeds weer gereformeerd te worden, steeds weer terug naar de kern, de vreugde van het Evangelie. De seculiere context heeft de protestanten daartoe des te meer bepaald.”

Maar wees alert dat deze beweging van de Geest niet stolt, waarschuwde dr. De Reuver. Hij beklemtoonde het protestantse inzicht dat de Bijbel in de taal van het volk beschikbaar moet zijn. „Maar laat iedereen het lezen, zonder tussenkomst van de ander. God wil gediend worden in het gewone leven van alledag. Leef het leven voor Gods aangezicht, bij alles wat je ook doet, en leef in vrijheid: zo is het leven bedoeld. Daar moeten we als protestanten volop voor staan.”

Prof. dr. Mirjam van Veen (VU, Amsterdam), wees erop dat Luther de eerste was die een lofzang hield op het beroep. „De ene mens heeft niet meer een roeping dan de ander. De mens moet niet zomaar aanlummelen, vond Luther, maar zijn werk met hart en ziel uitoefenen. Maar mensen moeten tegenwoordig wel zo kunnen werken, dat ze geen poppetjes zijn onder invloed van rendementscijfers.”

Goud in handen

Prof. dr. Wim Janse, voorzitter van de raad van advies van Refo500 en decaan van de faculteit godgeleerdheid aan de Vrije Universiteit te Amsterdam, stelde dat het protestantisme goud in handen heeft. „Natuurlijk, er zijn kanttekeningen te plaatsen bij bepaalde aspecten van de revolutie in de zestiende eeuw, maar laten we in dit gedenkjaar niet doen alsof er alleen maar giftige rubberkorrels zijn. De Reformatie heeft een geweldige erfenis, die zeer springlevend is op het punt van de individuele verantwoordelijkheid, sociale verandering en hoop en kracht om de hele samenleving te transformeren. In landen als Japan en China is de interesse in protestantse bronnen mateloos. Mensen willen bronteksten lezen, ik hoop dat Nederlandse protestanten dat ook zullen doen. We weten niet half hoeveel goud we in huis hebben. Een samenleving die vrij is voor iedereen, dat is voor mij de protestantse Reformatie ten top.”

Moslims

Dr. Janneke Stegeman, theoloog van het jaar 2016, distantieerde zich van Luthers visie op de islam als „de godsdienst van de vijand”, namelijk de Turken. „Hij zag moslims en joden als een bedreiging voor het christendom, een geluid dat helaas nog steeds te horen is.” Zij kritiseerde de uitlating van SGP-Kamerlid Van der Staaij dat de gebedsoproep vanaf de minaret niet te luid mag klinken, dit vanwege de achtergrond van de joods-christelijke cultuur. „Laten we niet denken dat christendom net iets beter is dan de islam. Ik geloof daar totaal niet in. De islam is evenzeer een onderdeel van de Europese cultuur.” Het protestantisme geeft volgens haar het vermogen tot zelfkritiek. Uitdagingen zijn voor haar het racisme en de houding ten opzichte van vluchtelingen.

Theater

In de theatervoorstelling ”Kom naar voren” bracht verhalenverteller Kees Posthumus, onder begeleiding van accordeonist Juul Beerda, op ludieke wijze feiten ten gehore over Luther, zijn vrouw Käthe, de drukkerijwereld, de eerste calvinistische synode in Emden en de lotgevallen van de dopersen in Friesland onder leiding van Menno Simons.

Dr. Margriet Gosker, coördinator van de projecten rond 500 jaar Reformatie in de PKN, stelde dat de 95 stellingen van Luther een impact op de kerk van zijn tijd hadden die hij nooit heeft kunnen vermoeden. Een impact op individuele gelovigen, wetenschap, cultuur, ja, op wat niet? „Eigenlijk op alles, en nog steeds. De Reformatie kreeg een datum: 31 oktober 1517. Maar de Reformatie is geen datum, ze is een proces. De Reformatie heeft nog altijd actuele betekenis, tot op de dag van vandaag.”

Estafette

Dr. Gosker presenteerde de estafette ”Als een lopend vuur”, die een jaar lang van provincie naar provincie trekt. De estafette mikt op minimaal één activiteit met verschillende protestantse thema’s. Het estafettestokje bevat de 95 stellingen van Luther in een koker. Er wordt aan elke provincie gevraagd om één nieuwe eigentijdse stelling te formuleren, zodat aan het eind van de estafette de buit binnengehaald kan worden. In de koker zit een groeiposter, die in de loop van het jaar gevuld zal worden met nieuwe stellingen.

Als eerste ging het stokje naar Limburg. De koker werd overhandigd aan Elly de Haan uit Maastricht, preses van de classis Limburg, oud-lid van het moderamen van de PKN en mede-ondertekenaar van de fusie van de PKN.

De bijeenkomst werd beëindigd met een vesper, onder leiding van ds. Van den Broeke.