September 1891. ”Uit het leven van Dik Trom” verschijnt, dankzij de vasthoudendheid van auteur C. Joh. Kieviet. Het is zijn stellige overtuiging dat de jeugdliteratuur aan vernieuwing toe is.

Kieviet is onderwijzer en merkt dat de kinderboeken die hij in zijn onderwijspraktijk tot zijn beschikking heeft allemaal op hetzelfde neerkomen. De hoofdpersonen zijn brave jongens en meisjes die voor de lezertjes een voorbeeld zijn. Ze zijn niet levensecht. De kinderen lezen deze boeken niet graag.

De onderwijzer wil een nieuwe geest brengen in de jeugdliteratuur en bedenkt de avonturen van een gezellige Hollandse kwajongen, die streken uithaalt maar een hart van goud heeft. Dik is altijd bereid anderen te helpen, maar de sikkeneurige veldwachter Flipsen en de spelbederver Bruin Boon kan hij niet uitstaan. Wie kan dat wel?

Kieviet schrijft met vaart en humor en leest zijn vers geschreven bladzijden voor aan zijn leerlingen. Als hij uiteindelijk naar een uitgever stapt, weet hij één ding zeker: kinderen zullen van de avonturen van zijn hoofdpersoon genieten. Een uitgever daarvan overtuigen is kennelijk weer een andere kwestie: het lukt hem niet. „Men verklaarde mij ronduit voor gek, ”Uit het leven van Dik Trom” zou veel te verderfelijk op de jeugd inwerken. Stel je voor, een jongen, die maling neemt met veldwachters en schoolmeesters! Neen, dat was te bar!”

Kluitman geeft Diks avonturen uiteindelijk wel uit. De grote bekendheid van Dik Trom wekt de indruk dat het verhaal van meet af aan een succes is, maar dat is niet het geval. De tweede druk komt pas na acht jaar. Waarschijnlijk dragen de nieuwe illustraties van Johan Braakensiek bij aan het succes, want rond 1900 krijgt het boek veel aandacht. De pedagogen Jan Ligthart en Theo Thijssen zijn er enthousiast over, maar ook kinderboekenschrijfster Nienke van Hichtum. Haar zoontje vindt het verhaal prachtig en zij roemt „de nobele geest” die aan het boek ten grondslag ligt.

De religieus-socialistische kinderboekenrecensente Nellie van Kol geniet eveneens van Dik Trom en van de mooie illustraties van Braakensiek. Zij vindt het zedelijk gehalte van Dik Trom uitstekend en constateert dat Kieviet geen „na te volgen voorbeeld” heeft geschilderd, maar eenvoudig een jongenskarakter uitbeeldt. Wel schrijft ze in 1899 dat de straatbengel geen modetype moet worden. Dat zou even verkeerd zijn als de voorbije bravehendrikmode.

Van Kol lijkt een voorspellende geest gehad te hebben. In de volgende vijf delen die tussen 1907 en 1931 verschijnen is Kieviet wat slordiger, maar dat doet geen afbreuk meer aan zijn naam als schrijver. Dik Trom is dan namelijk al algemeen bekend – en Kieviet wordt volop nagevolgd. Zowel de straatjongen als de veldwachter zijn types in de jeugdliteratuur geworden. Als in 1914 ”Pietje Bell” van Chr. van Abkoude verschijnt, gooien critici alle straatjongensboeken op één hoop en zijn de waarschuwingen niet van de lucht. De grootste klacht is dat ze speculeren op sensatie.

Een recensent van zondagsschoolboeken schrijft in 1928: „Ze zijn vol zevenklappers en knal-effecten, en telkens barsten de bommen naar de kant van degenen, die voor het besef van de jeugd ‘het gezag’ vertegenwoordigen.” Pedagogen nemen nu ook afstand van de kwajongensboeken, omdat de geïdealiseerde jongenswereld het tegenbeeld van de brave hendrik verheerlijkt. In de jaren dertig verwijderen sommige bibliotheken de boeken. Maar als het zo ver is, zijn al twee generaties met Dik Trom vertrouwd en is dit personage niet meer weg te denken uit de jeugdliteratuur.

Dik Trom al 125 jaar populair

”Uit het leven van Dik Trom” is een klassieker geworden. Iedereen kent de woorden die vader Jan Trom na Diks geboorte uitspreekt: „’t Is een bijzonder kind, en dat is-ie.” Niet minder bekend is Diks avontuur met de dwarse ezel: hij zit achterstevoren op het onwillige dier, wie doet het hem na? In Kieviets geboorteplaats Hoofddorp, waar het verhaal zich afspeelt, staat een bronzen standbeeld van Dik op de ezel. En in het Noord-Hollandse Etersheim is het schooltje van Dik Trom een museum geworden, met steun van het Prins Bernhard Cultuurfonds. Kieviet werkt van 1883 tot 1903 in die school.

”Uit het leven van Dik Trom” verschijnt in verschillende gedaantes: na het gewone leesboek volgen er films, een luisterboek en een strip. In februari van dit jaar werd er een app gelanceerd, waarmee kinderen een interactieve speurtocht –de Dik Trom Quest– kunnen spelen in Hoofddorp.

Gewoon het verhaal lezen, met je boek op schoot, dat kan ook nog altijd. Kluitman geeft een nieuwe versie uit ter gelegenheid van de 125e verjaardag. De taal is wat gemoderniseerd, maar gelukkig niet te populair geworden. „’t Was voor Griet Trom een lastig geval, dat Dik en de juffrouw elkander zoo slecht bevielen” wordt: „Het was voor Griet Trom knap vervelend dat Dik en zijn juf het zo slecht met elkaar konden vinden”. Woorden en uitdrukkingen die lezers van nu niet meer begrijpen, krijgen onder aan de pagina een uitleg. Het woord ”baker” bijvoorbeeld is als volgt uitgelegd: „een baker zorgde, tegen betaling, voor een pasgeboren baby en de moeder.” Door deze duidelijke uitleg kan het boek weer jaren mee.

De uitgever heeft gekozen voor twee delen in een band: ”Uit het leven van Dik Trom” en ”Dik Trom en zijn dorpsgenoten”. Van mij had Kluitman mogen kiezen voor alleen het eerste deel, zonder meer het beste. Het omslag is nieuw en oogt fris, maar is toch vertrouwd door de afbeelding van Dik op een ezel dat haast een icoon is geworden.

Kinderboekenschrijver en Gouden Griffelwinnaar Jan Paul Schutten noemt Dik Trom een van de belangrijkste kinderboeken aller tijden en volgens hem staan alle kinderboekenschrijvers op de schouders van C. Joh. Kieviet. Het is een bijzonder boek, en dat is het.

Boekgegevens

”Uit het leven van Dik Trom”, C. Joh. Kieviet; uitg. Kluitman, Haarlem, 2016; ISBN 978 90 206 2220 1; 210 blz. € 14,99.

Lees ook in Digibron

Het is een bijzonder schooltje, en dat is het (Reformatorisch Dagblad, 19-04-2012)

Dik Trom beleeft honderdste druk : Van Kieviets boeken leerde je niets, hoogstens kattenkwaad uithalen (Reformatorisch Dagblad, 21-03-2001)

Een bijzonder kind, dat is-ie : Dik Trom krijgt bij honderdste verjaardag nieuwe uitgave cadeau (Reformatorisch Dagblad, 07-10-1991)