Als advocaat ben ik vijf dagen per week bezig met geschillen in arbeidsverhoudingen (arbeidsrecht) en gezinsverhoudingen (familierecht). De laatste jaren zijn daar ook kerkelijke geschillen bijgekomen. Je ziet in ieder dossier hoe conflicten ontstaan, hoe ze in stand gehouden worden en hoe ze verergeren – soms ook dat er oplossingen zijn.

Mijn waarneming is daardoor tegelijk een beperkte. Als een advocaat bij een geval betrokken wordt, is het probleem er al. Het gaat ongetwijfeld in tal van verhoudingen uitstekend, maar die hangen niet bij mij in de kast.

Wat gaat er fout? Enkele illustraties van conflictkiemen.

Eigen gelijk

Uitgaan van je eigen gelijk en een gebrek aan zelfreflectie is een ziektekiem eerste klas. Iedereen –een christen in het bijzonder– moet frequent in de spiegel kijken: waar ben ik eigenlijk mee bezig?

Een voorbeeld. Twee ‘refobedrijven’ sluiten een deal. De een fabriceert wat voor de ander en zal daar een vergoeding voor ontvangen. De ander vindt het geleverde werk niet goed genoeg en besluit om met een product van een derde verder te gaan. Hij vraagt niet om aanpassing en kiest ervoor de nota niet te betalen. Betalingsverzoeken helpen niet. De zaak komt voor de rechter.

Waarom geen gesprek? Waarom niet eerlijk kijken naar de gemaakte afspraken en zoeken naar een oplossing die aan beider belangen recht doet? Waarom plompverloren de mededeling: we betalen de nota niet? Het ”waar ben ik eigenlijk mee bezig?” ontbreekt.

Is een ambtsdrager in staat om bij een volstrekt verkeerd gevallen pastoraal bezoek te erkennen dat het niet gelukt is zich in te leven in de gevoelens van de ander? Waarom is het zo moeilijk voor die werknemer die aangesproken wordt op zijn functioneren, zichzelf een spiegel voor te houden? Waarom spreekt het directielid niet onomwonden uit onvoldoende oog te hebben gehad voor de persoonlijke gevolgen van een zakelijk besluit?

Tijdige eerlijkheid

Dan is er gebrek aan openheid en tijdige eerlijkheid. Jarenlang functioneert docente A. F. Gebrand volgens de jaarlijkse beoordelingen naar behoren. Gaat goed hoor, krijgt ze te horen. In de praktijk gaat het helemaal niet goed. Steeds meer collega’s ervaren dat.

Dan ineens is er een ouder die de noodklok luidt. Ouders mobiliseren zich. De maat is prompt vol. Mevrouw A. F. Gebrand krijgt dat te horen, er komt een tsunami aan verwijten, zelfs nog van acht jaar geleden en mevrouw wordt vrijgesteld. Natuurlijk voelt ze zich knap beroerd en meldt ze zich prompt ziek.

Waarom wordt niet eerlijk en open uitgesproken wat er verbetering verdient bij mevrouw Gebrand? Zodat ze tijdig kan bijsturen, zodat ze ook weet dat er wat moet veranderen. En als het dan niet gaat, ze ook het perspectief kent: mogelijk vertrek? Dat is moeilijk. Het hoort er wel bij.

Eerlijkheid in slaapkamers, huiskamers, directiekamers, kerkenraadskamers. Tijdige eerlijkheid. Eerlijkheid die overtijd is, is als mosterd na de maaltijd. Kortgezegd: eerlijk duurt het langst.

Beroep op de Bijbel

Een derde kiem van conflicten: grijpen naar de Bijbel, doorgaans om het eigen argument kracht bij te zetten. Het tegenovergestelde heb ik nog nooit meegemaakt. Als er iets is wat verwijderend werkt, is het dat wel. Het beroep op een Bijbelse notie is geen breekijzer of machtsmiddel. Vaak volgt een dergelijk beroep als er juridisch weinig houvast lijkt te zijn.

Een kerkelijk geschil. Alle partijen zitten gereed. Een van de partijen wil wel voorgaan in gebed en Bijbellezen. Hij kiest een ”beladen” gedeelte dat eerder in het discussietraject al een plaats heeft gekregen. De situatie wordt al snel onhoudbaar, de verwijdering onomkeerbaar.

Ook oprechte pogingen om bijvoorbeeld een zitting met gebed af te sluiten, blijken bronnen voor debatten. Hoe zijn zinnen bedoeld, is een. Hoe komen ze over, is twee. Partijen raken verwikkeld in de kluwen van verdenken en irritatie – de geboorte van een nieuw conflict.

Liefde wordt haat

Nog een ziektekiem: afkeer van een ander. Juist in familiezaken is het ontstellend hoe een voortdurende reeks aan conflicten zich aaneen kan rijgen. Omdat liefde verandert in afkeer. En het kind –als het er is– ertussenin staat. Je hoort het zeggen: „En ik dan?”

Conflicten waarbij de ouders qua levensovertuiging een geheel andere richting gaan, ervaar ik als het moeilijkst. Waarna vaak een strijd volgt over de zondag, kerkgang, kledingregels, bidden en Bijbellezen. Hier ligt op het juridische vlak doorgaans geen arsenaal aan echte oplossingen. Alhoewel het soms toch nodig is dat de rechter een knoop doorhakt. Maar als uitgangpunt: bemiddelen heeft hier het primaat.

Geruchten

De reformatorische wereld is overzichtelijk. Als er iets speelt, gaat dat relatief vaak gepaard met een snelle verspreiding van berichten en geruchten. Dat is een zorg apart. Etikettering heeft geen uiterste houdbaarheidsdatum. Dat maakt dat problemen soms groter worden of langer blijven bestaan dan buiten de kring. Werkgevers, werknemers, ambtsdragers en gemeenteleden, ieder een verantwoordelijkheid.

Conflicten zijn het domein van de slang. Hij gruwt van vrede en aangename rust. Een christen heeft een hoge en zware verantwoordelijkheid oplossingen na te streven. Indien mogelijk via mediation. Maar voorkomen blijft veel beter dan genezen.

De auteur is advocaat bij Moree Gelderblom Advocaten in Rotterdam. Dit artikel is een bewerking van een causerie die hij donderdag hield bij de prestentatie van het boek ”Beter bemiddelen” van Steef Post (uitg. De Banier).