Las Vegas. Normaal gesproken is het laatste debat tussen presidentskandidaten het minst spectaculair. De rivalen hebben hun posities bepaald, hun visie is bekend. Het is vooral zaak geen fouten te maken die blijvende schade kunnen aanrichten. Het debat van vannacht verliep echter in een ijzige sfeer en kende diverse heftige momenten.

Gaven de twee kandidaten de vorige keer elkaar weliswaar aan het begin geen hand, maar na afloop nog wel, dit keer gebeurde dat laatste ook niet. Ze liepen beiden het podium af zonder elkaar een blik waardig te keuren. Daarvoor was kennelijk te veel gepasseerd.

Er ging inderdaad veel over tafel. Alle modder die de achterliggende weken was vergaard, kwam aan bod. Als Trump of Clinton het niet deden dan stelde Chris Wallace, de leider van het debat in Las Vegas het wel aan de orde.

Meest opvallend was wel dat Trump, ook na herhaald aandringen, niet wilde verklaren dat hij de verkiezingsuitslag zal respecteren. „Ik zal het op dat moment bekijken”, zei hij. „Ik zal dan wel zien wat ik ga doen.“

Clinton was boos over zijn antwoord. „Angstaanjagend”, noemde ze zijn reactie. „Zo denkt Donald Trump. We accepteren al 240 jaar de uitslag. Hij denigreert onze democratie.” Trump herhaalde vannacht dat de verkiezingen niet eerlijk verlopen. Clinton bestreed dat evenals de Amerikaanse ambtenarenorganisaties woensdag deden. Zij wezen erop dat er onafhankelijke toezichthouders zijn die bovendien in meerderheid Republikeins zijn. Woensdag stapte Jennifer Palmieri, een vooraanstaande lid van het campagneteam van Trump, op omdat zij zijn suggestieve opmerkingen niet voor haar rekening wilde nemen.

Abortus

Direct bij het eerste thema, het Hooggerechtshof, zette Trump de toon. Op de vraag of de bestaande vrijheid om te kiezen voor abortus moest blijven, gaf Clinton onomwonden aan hier voorstander van te zijn. Trump zei rechters te zullen benoemen waardoor de regels strikter zouden worden. Scherp viel hij Clinton aan. Volgens hem wil zij ongeboren baby’s van negen maanden oud „uit de baarmoeder rukken”. De Democratische kandidaat noemde die omschrijving „bangmakerij”.

De beschuldiging van inmiddels negen vrouwen die zeggen te hebben ervaren dat Trump zijn handen niet thuis kan houden, deed Trump af als verzinsels en leugens die waren bedacht in het Clintonkamp. „Niemand heeft meer respect voor vrouwen dan ik,” zei de Republikeinse kandidaat. De zaal barstte daarop in lachen uit. Zijn rivaal beweerde juist het tegendeel. „Donald denkt dat hij groter is als hij vrouwen kleineert.” Een poging van Trump om over te gaan naar het e-mailschandaal dat rond Clinton blijft hangen, mislukte. Hillary boog het gesprek terug naar Trumps behandeling van vrouwen.

De vraag van de debatleider of het waar was dat geldschieters van de Clinton Foundation door Clinton politiek waren bevoordeeld probeerde Hillary te omzeilen door uitgebreid in te gaan op het vele goede werk dat deze stichting doet. Trump maakte daar korte metten mee. „In Haïti haten ze de Clinton Foundation. Hillary en Bill nemen geld aan van Arabische landen waar ze mensenrechten met voeten treden. Daar gooien ze homo’s van flatgebouwen af. Waarom geef je dat geld niet terug?” zo vroeg hij zijn tegenstander. Hillary maakte daarop de stichting van Trump bespottelijk. „Die zamelt geld in om een portret van Trump te financieren.”

Uitgelekte mails

Toen even later de uitgelekte WikiLeaks-mails ter sprake kwamen, opende Clinton de aanval op Trump. Die moedigt volgens haar president Poetin aan om de verkiezingen in de VS te beïnvloeden met de hacks op onder andere de Democratische Partij. Clinton: „Poetin wil een marionet in de VS. Daarom steunt de Rus Trump.” De Republikein reageerde gebeten: “Jij bent een marionet.” Heel duidelijk zei hij Poetin niet te kennen. „Ik weet wel dat Poetin geen enkel respect voor Clinton en voor president Obama heeft. Poetin heeft haar en ons buitenspel gezet, onder andere in Syrië.” Hij zou het overigens wel op prijs stellen als hij met Poetin zou kunnen samenwerken om een beslissing voor het Midden-Oosten te bereiken.

Aan het eind van het debat kwam nog even de staatsschuld aan de orde. Debatleider Wallace constateerde dat beide kandidaten geen goed plan hebben om de schuld terug te dringen. Clinton wees erop dat Trumps plannen zullen leiden tot een nog grotere schuldenlast van Amerika. Ze betoogde dat ze haar plannen zal betalen door meer van de rijken en de grote bedrijven te vragen. Clinton wees erop dat Trump in 1987 zelfs de economische plannen van de Republikeinse president bekritiseerde. „Alles draait om hem”, zei ze. Trump reageerde fel: „Ze is zo’n gemene vrouw.”

Chinees staal

Bij de bespreking van de economische situatie van het land probeerde Trump Clinton en de regering Obama de schuld te geven van de uitverkoop van de zware industrie aan de Chinezen. Dat kwam hem duur te staan. Venijnig merkte Clinton op dat de Trump Tower in Las Vegas ook was gebouwd met Chinees staal. Daarop wist de Republikein even niets te zeggen.

Na afloop van het debat zeiden medewerkers van Trump dat ‘The Donald’ zich voor zijn doen beheerst had opgesteld. Die mening wordt door een aanzienlijke groep Amerikanen gedeeld. Vooraf was de vrees dat het echt een bloederig gevecht zou worden. Trump had mensen uitgenodigd die de Clintons mogelijk in verwarring zouden kunnen brengen: Malik Obama de halfbroer van de president die Trump steunt; Pat Smith, de moeder van een omgekomen soldaat in Benghazi en een aantal vrouwen die beweren door Bill Clinton te zijn aangerand. Trump wilde het zo organiseren dat deze dames de voormalige president de hand zou moeten schudden. De leiding van het debat in Las Vegas stak daar een stokje voor.

Peilingen

De negatieve publiciteit van de achterliggende weken heeft Trump in de peilingen fors doen dalen. Clinton staat nu gemiddeld ruim 7 punten voor. Normaal gesproken is dat verschil zo kort voor de verkiezingen onoverbrugbaar. Het debat van de achterliggende nacht heeft de negatieve spiraal voor Trump niet kunnen doorbreken, zo stellen waarnemers. Algemeen wordt Clinton winnaar van het debat genoemd, al deed Trump het beter dan verwacht. Commentatoren in de VS zijn het er over eens dat zijn optreden het beste was van alle gevoerde debatten. „Hij was fel, maar beheerst. Dat laatste ontbrak de voorgaande keren. Als hij zich loyaal aan de democratie had getoond, had hij winst kunnen boeken,” zegt een politiek analist van de Washington Post.