Veel boeren hebben op dit moment problemen om de eindjes aan elkaar te knopen. Met name varkenshouders en melkveehouders hebben het moeilijk vanwege de lage prijzen voor hun producten. De Europese Commissie probeert hulp te bieden met een pakket aan tijdelijke noodmaatregelen. Zeker voor de melkvee­houders staat de situatie waarin ze nu zitten niet los van de hervormingen (lees: liberalisering) van het zuivelbeleid.

De richting waarin het landbouwbeleid wordt omgebogen, is belangrijk voor de agrarische sector. Het is belangrijk om daar tijdige en betrouwbare informatie over te hebben, zodat agrariërs daar zo nodig rekening mee kunnen houden.

Professor Louise Fresco, voorzitter van de raad van bestuur van Wageningen University en Research Center, heeft vrijdag in haar Mansholtlezing een uitvoerige visie gegeven op de toekomst van het landbouwbeleid. De lezing werd uitgesproken in Brussel, het centrum van het Europese landbouwbeleid.

Problemen

Fresco signaleert vijf grote problemen waar de landbouw zich de komende jaren voor gesteld ziet. De eerste is om bij te dragen aan voedselzekerheid voor een groeiende wereldbevolking. De productie van gezond en voldoende voedsel is en blijft immers de eerste taak van de landbouw. Het gaat daarbij niet alleen om kilo’s of calorieën, maar ook om andere bouwstoffen die mensen nodig hebben. Voedselkwaliteit is een issue dat blijvende aandacht verdient.

De tweede uitdaging is om op een goede wijze om te gaan met de klimaatproblematiek en de toenemende schaarste aan water. Fresco ziet op dat terrein problemen ontstaan. Hoewel de landbouwsector bij het maken van afspraken op dit terrein vooralsnog een beetje ‘uit de wind’ is gehouden, stelt de hoogleraar dat het onvermijdelijk is dat de landbouwsector op dit terrein ook een eigen rol zal gaan spelen, veel meer dan waarvan tot nu toe sprake is.

Het derde issue is dat de landbouw zijn ecologische voetafdruk (lees de negatieve effecten op milieu en de ecologie) moet verminderen.

Als vierde punt noemt Fresco de bijdrage van de landbouw aan een gezond dieet en een levenslange gezonde levensstijl. In haar ogen moeten landbouw en voedsel veel meer worden verbonden. Het landbouwbeleid focust vaak sterk op de boer. Er moet echter meer aandacht zijn voor het voedsel.

Ze maakt een rekensom waaruit blijkt dat de helft (!) van de wereldbevolking te maken heeft met aan voedsel gerelateerde problemen. Allereerst zijn er bijna 1 miljard mensen die nog steeds honger lijden, ondanks dat de voedselsituatie van velen de afgelopen decennia verbeterd is. Dan zijn er nog circa 1 miljard mensen die heel eenzijdig voedsel consumeren en een tekort hebben aan nutriënten, met vaak gezondheidsproblemen als gevolg. Aan de andere kant kampen er op dit moment circa 1,5 miljard mensen met obesitas en overgewicht.

Het laatste punt wat Fresco noemt, is de ongelijkheid. Ze wijst zowel op de ongelijkheid in de wereld als de ongelijke verdeling van voedsel. Ook binnen de ontwikkelde landen (inclusief de Europese Unie) ziet ze grote ongelijkheid. Dat raakt niet alleen de toegang tot voedsel, maar vooral de inkomensverhoudingen tussen landbouw en niet-landbouw en binnen de landbouw. Het landbouwbeleid bevordert op dit moment meer de ongelijkheid dan dat het die terugdringt. Circa 80 procent van de steun gaat naar 20 procent van de grootste bedrijven.

Onderzoek

De vijf problemen gaan de samenleving als geheel aan en raken uiteindelijk alle wereldburgers. Naast acties van agrariërs, de voedingsindustrie en een ondersteunend landbouwbeleid zal de wetenschap een cruciale rol moeten spelen. Wie even nadenkt en rekening houdt met een wereldbevolking van ruim 10 miljard mensen in 2100, kan uitrekenen dat er een enorme productieverhoging per hectare nodig is. De hoeveelheid land is immers beperkt. De stijgende behoefte en de toenemende schaarste van de hulpbronnen vragen om een grote bijdrage van de landbouw- en levenswetenschappen.

Toch is het de vraag of Fresco op dit punt niet meer met twee woorden moet spreken. De wetenschappelijk-technische ontwikkeling was in het verleden niet alleen onderdeel van het succes van de landbouw, maar is evenzeer onderdeel van de problemen die we vandaag hebben. De rol van wetenschap en techniek vraagt om een kritischer reflectie. Sinds de jaren negentig domineert namelijk het bedrijfsleven het landbouwkundig onderzoek. Dat wordt daardoor gedreven door eigenbelang, waarbij meer in de richting van aandeelhouders wordt gekeken dan naar het algemeen belang.

Landbouwakkoord

Wat betekent dit voor de agrariërs? Fresco pleit voor eerlijke prijzen, waarin alle kosten (ook de milieukosten) die moeten worden gemaakt worden meegenomen. Tegelijkertijd is het overduidelijk dat duurzaamheid en het produceren in balans met het milieu in de toekomst hoog op de agenda zullen komen te staan. Boeren die dat ontkennen hebben straks een probleem.

Wat dat praktisch betekent, wordt in het Wageningse verhaal niet zo erg uitgewerkt. De SGP-politicus Dijkgraaf deed hiervoor onlangs een voorstel. Hij bepleitte in het RD van 9 september het sluiten van een landbouw­akkoord, waarin de landbouwprijzen in verhouding staan tot de steeds toenemende maatschappelijke eisen. Dijkgraaf vindt dat die nu te eenzijdig op de agrarische sector worden verhaald en dat is niet eerlijk.

Daar ben ik het wel mee eens 
en ook Fresco waarschuwt daarvoor. Dijkgraaf lijkt veel van de randvoorwaarden die aan de 
landbouw worden gesteld overigens maar onzin te vinden. 
Ze jagen de boeren volgens hem onnodig op hoge kosten. Daarin val ik hem niet zomaar bij. Hij moet niet alleen naar boerin José luisteren (RD 30-8), maar zeker ook het verhaal van Fresco een plek geven.

De auteur is werkzaam als senior onderzoeker en beleidsanalist bij Wageningen Economic Research.