Onder escorte van Deense en Britse marineschepen is de laatste grote voorraad chemische strijdmiddelen uit Libië onderweg naar Duitsland. De operatie, die in het diepste geheim is uitgevoerd, is uitgelekt nadat leden van de Libische regering en veiligheidsdiensten het Franse persbureau AFP hadden verteld over „een door de VN gesteund plan om te voorkomen dat het chemische arsenaal in de verkeerde handen zou vallen.”

Die kans was niet denkbeeldig: de chemicaliën voor mosterdgas, een gifgas, lagen ongeveer 200 kilometer ten zuiden van de Libische havenstad Sirte opgeslagen. In de stad en omgeving wordt al weken hevig gevochten door IS, Libische regeringstroepen en andere milities. De stad zelf en een flink gebied ten zuiden ervan waren sinds februari 2015 in handen van IS.

Verzoek om hulp

Nadat de Libische vicepremier Mussa al-Koni had bevestigd dat „alles van het chemische arsenaal van Libië uit het land is verscheept”, kwam woensdagavond een verklaring van de OPCW, de Organisatie voor het verbod op chemische wapens in Den Haag. Volgens directeur-generaal Ahmet Üzümcü was de operatie een antwoord op het verzoek van de Libische regering om hulp bij het opruimen van het restant van Gaddafi’s chemische wapenarsenaal.

Volgens het Duitse ministerie van Buitenlandse Zaken zal het transport via Bremen naar een fabriek in Münster gaan, waar de chemische middelen zullen worden vernietigd.

Het transport is zaterdag in een snelle, door Britse mariniers bewaakte operatie in de Libische havenstad Misrata aan boord van een Deens vrachtschip gebracht.

Denemarken was eerder al betrokken bij het vernietigen van de chemische wapens van het Syrische bewind van Bashar al-Assad, na de gifgasaanval in Damascus in augustus 2013. De huidige operatie wordt behalve door Denemarken en Groot-
Brittannië ook gesteund door Canada, Finland, Frankrijk, Italië, Malta, Spanje en de VS met technisch materieel, personeel, financiële steun en specialistische kennis.

Risico’s

Libië blijkt uit interne documenten van de OPCW al een jaar geleden om hulp te hebben gevraagd om van het chemische wapentuig af te komen.

In september 2015, enkele maanden na de inname van Sirte en omgeving door IS, meldde de Libische regering de OPCW dat de situatie rond het chemische arsenaal „barstensvol veiligheidsrisico’s is.”

De OPCW onderzocht of en hoe het haalbaar was de 500 ton chemische middelen langs IS weg te halen. De operatie kreeg op 22 juli, via een door Groot-Brittannië ingediende resolutie, de steun van de VN-Veiligheidsraad. Op 19 augustus steunde het Deense parlement unaniem de Deense rol in de transportoperatie over zee en op 27 augustus werd in twaalf uur tijd het chemische arsenaal aan boord van een Deens schip geladen.

Met de snelle operatie is volgens de OPCW een definitief einde gekomen aan het chemische wapenprogramma van Gaddafi. Na de Amerikaans-Britse inval in Irak in 2003, gaf de ­Libische dictator toe dat hij bezig was met zowel een nucleair als een chemisch wapenprogramma.

In 2004 werd een begin gemaakt met het vernietigen ervan. Maar na de val en de dood van Gaddafi in 2011 bleek dat een belangrijk deel van het chemische gifgasarsenaal nog steeds bestond. Het mosterdgas dat al in granaten en raketten was geladen, werd in een strikt geheime operatie eind 2013 en begin 2014 in Libië met Zweedse, Duitse en Amerikaanse hulp ontmanteld en in speciale ovens in de Libische woestijn verbrand, ten zuiden van Tripoli.

Gewapende groeperingen pleegden daarbij overvallen op de opslagplaatsen, maar volgens de VS en de VN wisten ze geen chemische middelen buit te maken.

De resterende 500 ton basismiddelen voor het dodelijke mosterdgas, honderden kilometers naar het oosten opgeslagen, werd door de opmars van IS in 2014 en 2015 een zeer groot veiligheidsrisico.

Complex

„Er is een erg complexe operatie uitgevoerd om dit chemische arsenaal weg te halen. Dit is een erg belangrijke dag”, reageerde de voormalige Britse officier en wapenexpert Hamish de Bretton-Gordon in de Britse Telegraph. „Een bijzonder grote hoeveelheid chemische wapens is nu relatief veilig aan boord van schepen van de coalitie (tegen IS, JvB), terwijl een tijdlang is gedacht dat ze toch weleens in handen van IS konden vallen.”

De resolutie die Groot-Brittannië bij de Veiligheidsraad indiende, was de eerste onder de nieuwe minister van Buitenlandse Zaken, Boris Johnson. Volgens zijn collega van Defensie, Michael Fallon, was de Britse militaire deelname vooral bedoeld „om te verzekeren dat de bestanddelen voor chemische wapens niet door terroristen kunnen worden bemachtigd.”