Kunnen gevangenen die na jaren vrijkomen hun eigen boontjes doppen? Dat valt vies tegen, ontdekte Liem, criminoloog aan de Universiteit Leiden. Voor haar boek interviewde ze in de „liberale” Amerikaanse staat Massachusetts zestig langgestraften. Het betreft voor een levensdelict (zoals moord) veroordeelde gedetineerden die weer vrijkwamen.

Terugkeer in de veranderde samenleving kan menige oudere gedetineerde nauwelijks aan, stelt Liem, die daarover ook met Nederlandse ex-gevangenen sprak. „Mensen hebben het gevoel dat ze losgelaten worden in een vreemd land waar ze de taal niet spreken. Ze hebben moeite een woning en werk te vinden of relaties aan te gaan. Aan hulp van familie ontbreekt het vaak. Omdat de ouders overleden zijn of broers en zussen geen contact willen.”

Lastig voor gestraften is dat in de gevangenis anderen hun leven bepaalden, terwijl ze in de vrije samenleving zelf initiatief moeten nemen. „Tijdens de detentie regelen bewakers wanneer het licht uitgaat, de gevangene mag werken of naar een kerkdienst kan. Eenmaal vrij vinden de ex-gedetineerden het aantal keuzes overweldigend. Ze vinden het moeilijk bij de bakker het juiste brood te kiezen, hebben moeite met links en rechts of het nemen van de goede bus.”

Extra zwaar in Amerika is dat vrijgekomen delinquenten nog niet van justitie af zijn, geeft de criminoloog aan. „Justitie licht de buurt in over de terugkeer. Ook loopt een ex-gedetineerde de kans weer in de cel te belanden als hij afspraken schendt. Zo komt het in Amerika geregeld voor dat een voormalige gevangene die tegen de afspraken in alcohol drinkt of een joint rookt, weer in de cel terechtkomt. Ik ontmoette een 70-jarige langgestrafte die illegaal drank nuttigde en weer in de gevangenis belandde. Hij lag aan zijn bed geketend. Zijn luier werd eens per twee dagen verschoond.”

Van de zestig Amerikaanse langgestraften die Liem interviewde, bleek de helft na enkele maanden of jaren weer in de bajes te belanden. „Vaak omdat ze regels rond alcohol- en drugsgebruik schonden. Die overtredingen hebben veelal te maken met het feit dat de gedetineerden hun weg in de samenleving niet kunnen vinden.”

Mensen die wel wisten te ‘overleven’, bleken een „hogere mate van zelfbeschikking” te hebben. Ze hadden zich voorbereid op hun terugkeer, stelt Liem. „Zo schaften ze in de gevangenis bijvoorbeeld een catalogus aan om nieuwe kleren uit te zoeken voor na hun detentie.”

In Amerika is het gevangenisregime minder riant dan in Nederland. Is het detentiebeleid te vergelijken?

„Op papier kunnen gedetineerden in Nederland vaker deelnemen aan projecten die zijn gericht op terugkeer. Maar in de praktijk valt dat tegen. Dat heeft te maken met het verschraalde detentieregime in ons land.

We schuiven in dat opzicht op richting Amerika. Daar krijgt een gedetineerde na twintig jaar bij zijn vrijlating 10 dollar en een buskaartje in handen gedrukt: „Succes ermee!” Zo krijgt iemand dus geen eerlijke kans zijn leven weer op te bouwen.

Liem pleit ervoor gedetineerden beter voor te bereiden op terugkeer in de samenleving. „Maak mensen al tijdens gevangenschap zelfredzaam. Zorg ervoor dat ze iets te weten komen over bijvoorbeeld internet of gebruik van een mobiele telefoon.”

Nabestaanden van moordslachtoffers vinden wellicht dat u zich beter druk kan maken over de verbetering van de positie van slachtoffers?

„Eén doel van straf is vergelding, een ander doel is terugkeer in de samenleving. De maatschappij heeft er zelf ook baat bij dat gedetineerden daar meer hulp bij krijgen.”