Om een goede visie te kunnen ontwikkelen, is het belangrijk dat wetenschappers zich af en toe terugtrekken om te reflecteren op wat er gaande is in de samenleving, stelt prof. Buijs, bijzonder hoogleraar politieke filosofie en religie aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. Zo kunnen ze hun eigen positie in het filoso­fische en maatschappelijke debat ontwikkelen.

Dat is precies wat er deze week tijdens de CFS2016 in het Belgische Leuven gebeurt. „De laatste decennia zijn er in de niet-westerse wereld honderden miljoenen nieuwe christenen bij gekomen”, licht de hoogleraar toe. „De nu komende generatie christenen daar zal in snel toenemende mate leidende posities gaan innemen in de politiek, het bedrijfsleven, de media en het onderwijs. De grote vraag is met welke visie ze dat gaan doen. Zullen ze in de politiek bijvoorbeeld vooral opkomen voor de belangen van een bepaalde stam of religieuze groep, of zullen ze het algemeen belang op het oog hebben?”

Binnen de traditie van de reformatorische wijsbegeerte, waarvan de Stichting voor Christelijke Filosofie drager is, is het altijd belangrijk gevonden om filosofie te verbinden met de praktijk, geeft prof. Buijs aan. „Wat is goede politiekbeoefening? Wat is goed verantwoord ondernemerschap? En hoe helpt het christelijk geloof om daarop een visie te ontwikkelen? Door discussies proberen filosofen en theologen beter zicht te krijgen op bijvoorbeeld de problematiek van het welvaartsevangelie. Hoe moeten christenen hiermee omgaan? Wat zijn de Bijbelse noties rond welvaart en zegening?”

Het wereldwijde karakter van deze uitwisseling is erg belangrijk, zegt de VU-hoogleraar. „Je leert van elkaar. Zo miste een Afrikaanse respondent in de lezing van een westerse christen­wetenschapper de Bijbelse noties van zonde en verzoening. Dat is belangrijke feedback van het nieuwe Zuiden richting het Westen.”

Op het programma staan negen plenaire lezingen en zo’n zeventig workshops. Wat zijn volgens u de belangrijkste aspecten daarvan?

„Een heel urgent wereldwijd probleem is de thematiek van milieu, leefomgeving en ecologie. De christelijke traditie heeft hier aanvankelijk weinig oog voor gehad. Een ander belangrijk thema is het samenleven van mensen die een verschillende identiteit en achtergrond hebben. Denk aan het vluchtelingen­probleem en aan de omgang tussen christenen en moslims. Het is een belangrijke opdracht voor christenen om te werken aan de vrede voor de stad, zoals Jeremia dat noemt.”

Het christelijk geloof in een seculiere samenleving is een belangrijk thema dit jaar. Hoe kan een christen­filosoof deze twee dimensies bij elkaar houden?

„In algemene zin gaat het hier om de vraag naar de toekomst van de samenleving. Vanuit een christelijk perspectief is het belangrijk om te erkennen dat we in een gebroken wereld leven die in deze bedeling nooit volmaakt zal worden. In deze wereld hebben we echter wel de roeping om gelovig werkzaam te zijn. Je kunt als christen uitstekend deelnemen aan het brede publieke debat over allerlei thema’s.”

Veel liberale denkers vinden dat iedereen die aan het publieke debat deelneemt geen geloofsovertuiging mag inbrengen, aldus Buijs. „Dat is een rare eis. Opvallend is dat enige tijd geleden de filosoof Jürgen Habermas op dit punt van mening is veranderd. Hij nodigt gelovigen nu uit om hun eigen overtuiging naar voren te brengen omdat in religies belangrijke inzichten verborgen liggen. Hij denkt dan met name aan de beschermwaardigheid van het leven. Zelf denk ik ook dat het veel gezonder is voor iedereen als we elkaar gewoon uit laten praten. Er moeten geen claims vooraf gelegd worden.”

Hoe moet je als christenwetenschapper omgaan met waarheidsclaims in Gods Woord of met Bijbelse noties als gerechtigheid?

„Het Bijbelse gelijk is een eschatologisch gelijk, niet een gelijk dat je nu al zomaar kunt opeisen. Het publieke debat is geen evangelisatiemedium en betrokkenheid bij de samenleving is niet gelijk aan een getuigenis gericht op bekering. De eigen overtuiging mag zeker uitgesproken worden. Maar met statements als ”de Bijbel is waar, dus…”, kom je niet ver.”

In de christelijke politiek wordt volgens Buijs vaak gezocht naar een gemeenschappelijke grond, met gebruikmaking van waarde­volle Bijbelse inzichten. „Een Neder­lands voorbeeld daarvan is het debat over de zondags­openstelling. Het protest tegen de openstelling wordt op dit moment vooral ingegeven door de wens om gehoorzaam te zijn aan Gods wet en de angst voor het wegvallen van eigen privileges. Maar een aantal jaren geleden wezen politici vooral op de heilzaamheid van een rustdag voor mensen in een 24 uurseconomie – een argument dat op een breder draagvlak kan rekenen.”

De lezingen en discussies gaan over complexe materie. Hoe kunnen we hiervan in de praktijk van alledag gebruikmaken?

„Naast debat is maatschappelijke betrokkenheid van groot belang voor filosofen en theologen. Velen geven dan ook lezingen voor allerlei kerkelijke gemeenten en maatschappelijke organisaties. Maatschappijbetrokken bezig zijn is overigens best lastig omdat de academische discipline veel nadruk legt op publicaties voor vakgenoten. De hoogleraren van de Stichting voor Christelijke Filosofie proberen echter volop de brug te slaan naar de praktijk. Iets soortgelijks heeft de laatste jaren plaats in wat Public Theo­logy is gaan heten, waarin de kerk zich weer gaat presenteren in het publieke domein.

Overigens zie ik in kerken ook een terugtrekkende beweging. Het gevaar is dat de kerk zich te veel concentreert op de gemeente met haar eigen ethiek als een tegencultuur, en dat maatschappelijke betrokkenheid minder aandacht krijgt. Gelukkig neemt de aandacht voor diaconaat toe.”

Uw onderzoek richt zich op de relatie tussen filosofie en religie. Wat is uw drijfveer in uw werk?

„Van jongs af aan ben ik onder de indruk van het gegeven dat samenleven moeilijk is en dat een samenlevingsorde altijd fragiel is. In de twintigste eeuw hebben we volop gezien hoe een samen­leving zomaar naar de afgrond kan worden gevoerd door corruptie, onderdrukking, economische of culturele tegenstellingen en uitsluiting of door kwaadaardige ideologieën. Het is een enorm voorrecht om van een geordende samenleving deel uit te maken. Daarom is de fundering van de maatschappelijke orde hoogst belangrijk. De christelijke traditie heeft hieraan veel bijgedragen. Ik vind het belangrijk om dat te laten zien en vitaal te houden. Juist vanuit mijn geloof ben ik erg betrokken op de samenleving. De wereld is Gods wereld en mensen zijn Zijn mensen. We zijn voor elkaar verantwoordelijk.”