Dat het dorp onder de rook van Woerden al lang een orthodox-christelijke inslag heeft, zal de achtergrond zijn van het gezegde ”Nergens zwaarder dan in Waarder”. Aldus vermoedt de 60-jarige A. J. (Arie) Boele uit Waarder. Dr. J. J. Buskes (1899-1980), de bevlogen, socialistische en anti­militaristische predikant, nam het boerendorp ooit op de korrel met de slogan: ”Wil je ’t nog zwaarder, ga dan naar Waarder”.

Hevig onweer

Op een warme julimiddag verhaalt Boele op zijn vakantieadres over het kerkelijk wel en wee van Waarder. In 1984 schreef hij ”De Heere is uw Bewaarder”, een boek over de geschiedenis van de plaatselijke Nederlandse hervormde gemeente en de dorpskerk.

„In hervormd Waarder preken al zeker sinds de 19e eeuw uit­sluitend orthodoxe predikanten”, vertelt Boele, docent Nederlands op het Driestar College in Gouda. „Mannen met een Schriftuurlijk-bevindelijke prediking, zoals de oude schrijver Petrus Nahuis. Een andere rechtzinnige predikant in Waarder was ds. Jan Daniël Beman Brouwer (1814-1893). Hij leverde, net als ds. A. P. A. du Cloux (1808-1890), rond 1850 bijdragen aan het blad ”De wachter op Sions muur”, dat verscheen van 1852 tot 1857. Het blad beoogde het geven van raad „op den weg naar de eeuwigheid en getuigenissen tegen den Geest dezer eeuw.”

Een andere orthodoxe predikant die Waarder diende –van 1843 tot 1846– was ds. Adrianus van Herwaarden (1815-1855). Hij werd in de avonddienst op zondag 29 juli 1855 in Opheusden op de kansel getroffen door de bliksem. Boele citeert een boekwerkje van de Opheusdense voorzanger en ooggetuige J. de Vletter over de tragische gebeurtenis.

De Vletter beschrijft hoe ds. Van Herwaarden tijdens het hevige onweer de hoorders toespreekt. „Vrienden, beseft toch dat wij ons overal en altijd in de hand Gods bevinden. Hij kan ons hier in Zijnen tempel ook behoeden, evenals elders. Hij is almagtig en geducht, maar Hij is ook langmoedig en groot van goedertierenheid.”

De predikant wendt zich tot de ouderlingen. „Broeders, wat zullen wij doen?” Een ouderling antwoordt nog nooit zo’n zwaar onweer te hebben meegemaakt. De Vletter: „De predikant sloeg nu zijn oog op mij en stond eenige seconden als met gevouwen handen. Wie zal zeggen of hij peinsde, dan wel of zijn kinderlijk vroom gemoed zich in het gebed verhief tot den Almagtigen?”

Dan slaat de bliksem in. „Ook de voet van de kansel spleet uiteen. In paniek en angst verliet 
het merendeel van de kerkgangers de kerk.” In het kerkgebouw van de hersteld hervormde gemeente in Opheusden herinnert een gedenksteen aan het over­lijden van ds. Van Her­waarden. Met daarop onder meer: „Zalig die dienstknecht, welken zijn heer, als hij komt, zal vinden doende wat hem bevolen was.”

De kerkenraden van hervormd Waarder namen de kerkelijke censuur „heel serieus”, leidt Boele af uit notulen. „Zo vond ik kritische aantekeningen over handel op zondag of overtreding van het zevende gebod.”

De dorpskerk in Waarder heeft van bovenaf gezien de vorm van een kruis. Het godshuis dateert uit de eerste helft van de 16e eeuw en draagt nog de sporen van het rooms-katholieke verleden. In de zogeheten kleine consistorie, voorheen de sacristie geheten, werden liturgische gewaden en gebruiksvoorwerpen voor de eredienst bewaard. „Er staat een waterbak waarin de priester bij de eucharistieviering zijn handen waste en de kelk reinigde.”

Rustig

Het ongeveer 2000 zielen tellende Waarder heeft nog altijd een behoudende inslag. „Zeker de helft van de inwoners gaat naar een van de drie kerken: de hervormde gemeente, de hersteld hervormde gemeente, die in het nabijgelegen Driebruggen samenkomt, en de gereformeerde kerk. Op zondag is het hier rustig, al zijn er wel tennisbanen open. De SGP krijgt hier de meeste stemmen en is er ook relatief veel steun voor CDA en ChristenUnie.”

Dit is het zesde deel van een serie over spreekwoorden waarin een plaats op de korrel wordt genomen.