Toen Islamitische Staat (IS) in januari 2014 de Iraakse stad Fallujah veroverde, zorgde dat op het Amerikaanse Pentagon voor nerveuze reacties. Fallujah stond symbool voor de soennitische opstand in Irak na 2003 en de naam van deze stad was onlosmakelijk verbonden met al-Qaida in Irak. Honderden Amerikaanse soldaten lieten indertijd het leven bij de bevrijding van deze stad, wat enkel lukte omdat de Iraakse soennitische stammen besloten hadden om met de Verenigde Staten samen te werken.

De Iraakse premier Haider al-Abadi heeft de afgelopen weken herhaaldelijk verklaard dat IS nu uit Fallujah is verdreven, maar die verklaringen gingen gepaard met andere berichten van Amerikaanse zijde. De Amerikaanse generaal Christopher Garver liet vanuit Bagdad namelijk tegelijkertijd weten dat slechts een derde van Fallujah werkelijk bevrijd was, wat hem op woedende reacties kwam te staan vanuit kringen rond de Iraakse premier.

Voor de verzwakte premier Abadi was de verovering van Fallujah een zaak van politiek overleven. Hij had dringend een succesverhaal nodig dat zijn aanzien onder de Irakezen zou opkrikken. Abadi beweerde tevens dat de verovering van Fallujah de weg zou vrijmaken voor de bevrijding van Mosul en bovendien de veiligheid van Bagdad zou verbeteren.

Kwetsbaarder

Die laatste bewering werd bloedig ontkracht door de aanslag begin deze maand in de wijk Karrada in hartje Bagdad. Het dodental hiervan is ondertussen opgelopen tot boven de 270. De bevrijding van Fallujah bleek de hoofdstad Bagdad juist kwetsbaarder te hebben gemaakt, waardoor ook de militaire campagne rond Mosul plotseling op losse schroeven kwam te staan. Veel Irakezen vonden namelijk dat het leger beter in Bagdad kon blijven om de hoofdstad te beschermen.

Premier Abadi leek de strijd om Fallujah gewonnen te hebben, maar IS zette de militaire nederlaag handig om in een propaganda-overwinning.

Het roept de vraag op wat „bevrijding” precies inhoudt. In december 2015 wist het Iraakse leger de stad Ramadi op IS te veroveren, maar de lokale soennitische bevolking betaalde hiervoor een hoge prijs. Zo’n 80 procent van de stad werd volledig verwoest en naar schatting zijn er miljarden euro’s nodig om Ramadi weer op te bouwen. Van wederopbouw is echter nog niets terechtgekomen, waardoor honderdduizenden gevluchte inwoners nog altijd niet kunnen terugkeren.

IS is weg uit Fallujah, maar alle ingrediënten zijn aanwezig voor een wederopstanding van de groep

Dat durfden ze trouwens ook niet omdat ze de sjiitische milities vreesden die aan de verovering van Ramadi hadden deelgenomen. Deze milities begingen gruweldaden omdat ze iedere soenniet vaak zagen als een IS-sympathisant.

Onder zware Amerikaanse druk is daarom besloten dat deze sjiitische milities niet zouden participeren in de strijd om Fallujah. Maar het eind van het liedje was dat ze een sleutelrol vervulden in de verovering van Fallujah en om hun optreden uitbundig werden geprezen door premier Abadi. Het gevolg is echter dat ook veel gevluchte soennitische inwoners van Fallujah niet terug durven.

Herhaling

Tien jaar geleden, in 2006, wist het Amerikaanse leger samen met de soennieten al-Qaida uit Fallujah te verdrijven. De Verenigde Staten hadden deze soennieten maandelijkse salarissen betaald en allerlei beloftes gedaan.

Na het Amerikaanse vertrek uit Irak kwam hier echter niets van terecht, en de regering in Bagdad bedreef politiek die door deze soennieten als discriminerend werd ervaren. De voormalige Iraakse premier Nouri al-Maliki was hiervoor verantwoordelijk. Uitgerekend deze Maliki liet de afgelopen weken weten dat hij bereid was als premier terug te keren „indien het land hem nodig had.” Veel soennieten trokken hieruit de conclusie dat ze helemaal niets hadden te verwachten van Bagdad.

Na 2006 leefde al-Qaida in Irak voort als een ondergrondse terroristische beweging en keerde bovengronds terug als IS, toen de omstandigheden hiervoor gunstig waren. Steden als Ramadi en Fallujah zijn nu weliswaar bevrijd, maar er worden opnieuw geen structurele oplossingen aangedragen voor de onderliggende structurele problemen.

IS is weg uit Fallujah, maar alle ingrediënten zijn aanwezig voor een wederopstanding van de groep in de stad, desnoods onder andere naam.