Toen de Confessionele Vereniging en de Gereformeerde Bond hun voorstel tot een unie van kerken hebben ingediend, zochten zij niet de weg van de confrontatie met de kerk. Het was hun gezamenlijke bedoeling een weg te zoeken die in de nabije toekomst niet zou leiden tot processen die de kerk onwaardig zijn.

Beide richtingsorganisaties wilden een weg om breuken in het kerkelijk leven te voorkomen. Wanneer de trein voorgesorteerd staat om het Centraal Station binnen te lopen terwijl dat met averij gepaard zal gaan, getuigt het van wijsheid en inzicht als eerst de averij wordt verholpen. Deze weloverwogen gedachten misten we pijnlijk in de reactie op het unievoorstel. Een doordachte poging tot coöperatie riep een felle confrontatie op.

Overigens is de emotie wel te begrijpen. Wie een organisatorische fusie als onmiddellijk resultaat wil en weer wordt geconfronteerd met verzet, is teleurgesteld. Laten we, binnen de kerk, deze emotie van elkaar verdragen.

Wij vragen anderzijds begrip voor diepe bezwaren van hen die de fusie niet kunnen meemaken. Samen op Weg is mislukt wanneer gemeenten hun eigen weg zoeken. Wordt het proces op deze manier voortgezet, dan zal voor het fusiebesluit misschien een tweederde meerderheid gehaald worden. Maar deze ’overwinning’ is een schijnoverwinning. Het zijn geen angstmotieven die de opstellers tot dit voorstel brengen. Het lijkt me meer van angst getuigen wanneer dit niet eerlijk onder ogen wordt gezien.

Fusiebesluit
Omdat de kerken op weg zijn naar de fusie zou geen alternatief aangedragen kunnen worden. Een vreemde gedachtegang. De fusie is nog geen feit. En vanwege de enorme schaduwkanten van een fusie is het de moeite waard alternatieven te doordenken. Zijn we verantwoord kerkelijk bezig als we dat niet (willen) zien of de schaduwkanten niet incalculeren?

Soms is het verstandiger op besluiten terug te komen. De kerk heeft aangegeven zeer veel waarde aan het fusiebesluit te hechten. Daarom een tweederde meerderheid. Dat is juist. Maar, dat betekent dat dit besluit in volle vrijheid genomen moet kunnen worden. Men moet de volle geestelijke en kerkelijke vrijheid kunnen beleven om tegen te stemmen. Daarom is het onbillijk om nu te zeggen: „Er is geen andere weg dan een fusie.”

Niet elegant
Dr. P. van den Heuvel schreef een waardige reactie. Ik ben hem dankbaar voor de goede toon. Zo sorteren we voor naar een verantwoorde en kerkelijke wijze van gesprek. Die voornaamheid in toon willen we bewaren.

Wat ik hem direct toegeef is dat het unievoorstel niet de meest elegante manier is om tot een oplossing te komen uit de impasse. Is er een betere oplossing? Wat ik hem evenzeer toegeef is dat er alsnog het een en ander is op te lossen. Bewust is ervoor gekozen de details niet in te vullen.

De voorvraag is of er bereidheid bij de kerk is om deze optie serieus te doordenken, om erger te voorkomen. Bovendien, bij een fusie van kerken zijn en blijven er ook talloze (kerkordelijke) problemen die om een oplossing vragen. Hoe verantwoord is de ecclesiologie die ruimte biedt aan hervormde gemeenten, aan gereformeerde kerken, aan evangelisch-lutherse gemeenten, allemaal op hetzelfde territorium? Is hier sprake van een heldere, een bijbelse, een gereformeerde kerkvisie?

Naar mijn vaste overtuiging niet! We hebben ons meer dan eens afgevraagd wat de eigenlijke ecclesiologie is die hier achter zit. Hoe kan de kerk in haar belijdenissen het huwelijk als instelling van God belijden en in haar ordinanties de mogelijkheid bieden mensen die in alternatieve relaties leven te zegenen?

Opgerekt
Nu moet men niet zeggen dat dit al zo vaak gehoord is! Dat is uiteraard waar. Daarmee zijn de nood en de pijn niet weg. Er is geen sprake van echte eenheid in de vorm en in de structuren van de Samen op Weg-kerk. Laat staan dat er sprake is van eenheid in geloven en belijden. In zo’n situatie is het kerkelijk onverantwoord niet dieper en langer het gesprek te voeren.

In de voorliggende kerkorde is de eenheid steeds verder opgerekt. De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat dat veelal gebeurd is ter wille van de hervormd-gereformeerden. Hoewel…, klopt die stelling wel? Nee, die stelling is onjuist. Hervormd-gereformeerden hebben de jaren door gepleit voor een heldere, gereformeerde, doorzichtige ecclesiologie. Het voortdurend oprekken is uiteindelijk veroorzaakt door nieuwe en voor een gereformeerde ecclesiologie ’vreemde’ en ’oneigenlijke’ en ’missende’ elementen. Twee voorbeelden? De Leuenberger Konkordie en het ontbreken van het huwelijk.

Vragen
Van den Heuvel stelt terecht vragen aan de opstellers van dit voorstel. Zij zijn graag bereid daarover met hem en anderen van gedachten te wisselen. Zij zijn evenzeer van harte bereid deze vragen voor het forum van de kerk te beantwoorden. Dit artikel biedt daar niet voldoende ruimte voor. De opstellers zoeken daar andere wegen voor.

Ook zij hebben de vragen naar de ecclesiologie doordacht. Ook zij hebben kennisgenomen van het rapport ”Om de eenheid en de heelheid van de kerk”. Ook zij kennen de structuur van de kerk. Hoeveel vragen er echter ook te stellen zijn, laat niemand denken dat bij een fusie de problemen die moeten worden opgelost minder groot zijn. Dat is ondertussen wel gebleken.

Opening
Van den Heuvel verwijt de opstellers dat het voorstel niet nieuw is. Waarom zouden zij met iets volstrekt nieuws moeten komen? Waarom kunnen geen ’oude’ elementen naar voren worden gebracht als blijkt dat de trein niet anders dan met averij zal binnenlopen? Bovendien vind ik dat er wel degelijk nieuwe elementen zijn; het is dus meer dan het vastleggen van de huidige status-quo. Er wordt een structuur vastgelegd met opening naar de toekomst.

Ten eerste: Vele bezwaarden blijken zich in dit voorstel te kunnen vinden. Een belangrijk nieuw moment.

Ten tweede: In dit voorstel wordt aan gemeenten die dat willen de mogelijkheid geboden om al tot een unie te komen. Daar ligt juist een nieuw element. Zonder meer wordt ervan uitgegaan dat, omdat de landelijke kerk blijft bestaan, ook de hervormde gemeente ter plaatse blijft. Als kerkenraad zou tegelijk de kerkenraad van de geünieerde gemeente kunnen gelden. Dat betekent dat een hervormde gemeente zich niet los kan maken van de landelijke kerk. Ook op dit punt is de uitwerking bewust niet gedetailleerd. De kerk blijft, de classis blijft, en geünieerde gemeenten vaardigen af op dezelfde wijze als nu bij gefedereerde gemeenten. Zoals nu in de ”Tussenorde” regelingen zijn getroffen voor de samenwerking in federatief verband, zo kan dat ook in het uniestatuut. Zoals de ”Tussenorde” in de Hervormde Kerk een onderdeel is van de orde van de kerk, zo kan het ook met het uniestatuut, zodat de regelingen niet strijdig zijn met het hervormd kerkrecht.

Ten derde: De opstellers spreken verder over een uniesynode, een ambtelijk orgaan dat zelfstandig besluiten kan nemen. Daarbij gaat het om rechtstreeks door het uniestatuut toegekende bevoegdheden en om (ambtelijke) taken die door de synoden van de afzonderlijke kerken worden gedelegeerd. Daarbij kan ook gedacht worden aan het voeren en bevorderen van het gesprek over het belijden.

Ten vierde: Ik denk verder aan het feit dat bij een fusie de dingen voorgoed worden vastgelegd. Bij een unie van kerken kan gezocht worden naar een herschikking zonder dat de tijd als een zwaard van Damocles boven ons hoofd hangt. De synodes, geroepen om leiding te geven, zetten zich zonder de hete adem van de fusie aan hun ambtelijke verantwoordelijkheid om het klimaat in de kerken te verbeteren, zodat het ons wordt gegeven op kerkelijke wijze in gesprek te zijn.

Beter voorstel
Oordeelt de kerk dat dit voorstel het niet is… We geven het voor beter. Laat de kerk dan zelf de wijsheid en de geestelijke moed hebben om met een beter voorstel te komen waarin de grondlijnen van het voorliggende stuk overeind blijven. Een voorstel dat ons bewaart voor nieuwe scheuren in het lichaam van Christus, dat ons werkelijk verenigt.

Ook wij willen verder. Maar met medeneming van alles wat ons lief is uit de Reformatie, uit de geschiedenis der kerk. In gehoorzaamheid aan de Heilige Schrift, in overeenstemming met de belijdenis der kerk, ook als het gaat om de leer der kerk. Onze God erbarme zich over onze gescheurde en gebroken kerk.

De auteur is voorzitter van de Gereformeerde Bond.