”Muziek voor het oog”, de collectie van het Gemeentemuseum Den Haag
Auteur: div. auteurs
Uitgeverij: Waanders, Zwolle/Gemeentemuseum Den Haag, 2003
ISBN 90 400 8883 7
Pagina’s: 192
Prijs: € 27,50. De in deze uitgave beschreven instrumenten en prenten zijn van 10 juli tot 12 september te zien in de tentoonstelling ”Muziek voor het oog” in het Gemeentemuseum Den Haag.

Het Gemeentemuseum Den Haag herbergt een schat aan muziekinstrumenten. In haar uitgave ”Muziek voor het oog” laat het museum ruim vijftig hoogtepunten uit de collectie zien. Een luit en een dwarsfluit, maar ook een krokodilciter en een spaghettitang.

Het is een kleurrijke bedoening in de hofstad. Wat te denken van de trom van de Baga, een dansmeestersviool en de neo-Bechstein elektrische vleugel? Behalve de bekende blokfluit, mandoline, klavecimbel en gitaar zijn bovengenoemde ’buitenissigheden’ in ”Muziek voor het oog” beland. Michael Latcham, conservator van Gemeentemuseum Den Haag, had de dankbare taak voor dit boek de hoogtepunten uit de museumcollectie -5000 muziekinstrumenten en 3000 prenten en tekeningen met muziekafbeeldingen- te vissen. Geen gemakkelijke klus. In een toelichting verantwoordt Latcham zijn keuze: criteria waren belangrijkheid, schoonheid, zeldzaamheid en de betekenis van de voorwerpen in de verzameling als geheel.

De conservator is er met dit boek in geslaagd een idee te geven van de diversiteit van de museumcollectie, „de enige algemene en openbare muziekverzameling in Nederland, feitelijk de nationale muziekverzameling.” Dat is niet onbelangrijk, want het Gemeentemuseum bezit zowel westerse als niet-westerse instrumenten. En veel mensen zullen bij een muziekinstrumentencollectie niet direct aan elektronische instrumenten denken, maar deze horen er tegenwoordig toch echt bij. Zoals een Hammond-orgel en Mikrophonie-I uit 1964, bestaand uit een tamtam, microfoons, filters, potentiometers en allerlei attributen, inclusief wc-ontstopper en spaghettitang.

Volgens de begeleidende tekst wilde componist Karl Heinz Stockhausen met Mikrophonie-I het rijke klankpatroon dat de tamtam bezit hoorbaar maken. Voor wie de schrik nu om het hart slaat: ”Muziek voor het oog” laat voornamelijk ’gewone’ instrumenten en een aantal prenten zien. Elk onderwerp gaat vergezeld van een informatieve en toegankelijk geschreven tekst.

Dat ”Muziek voor het oog” een geslaagde uitgave is, is niet alleen te danken aan de fijne neus van de conservator voor mooie instrumenten. De fotografen Erik en Petra Hesmerg dragen met haarscherpe (detail)foto’s uiterst belangrijke stenen voor dit succes aan. Hun veelal paginagrote foto’s op A4-formaat zijn een lust voor het oog.

Zonnestraal

Het enige wat bij dit fraaie kijk- en leesboek ontbreekt, is een cd waarop (een deel) van de oogstrelende instrumenten te beluisteren is. Het ontbreken van zo’n muziekschijfje is echter een bewuste keus van het Gemeentemuseum. Bespeelden verzamelaars uit het verleden hun instrumenten regelmatig om te voorkomen dat hun collectie „een kerkhof” werd, het museum van vandaag legt haar instrumenten het zwijgen op, stelt Latcham. Het bespelen van instrumenten geeft namelijk slijtage. En een meestal noodzakelijke restauratie brengt veranderingen met zich mee, veranderingen naar de norm van de tijd. Begrijpelijk dat Latcham daar benauwd voor is. Liefhebbers kunnen daarom alleen hun ogen de kost geven. En moeten maar geloven dat de klank van het blaasinstrument zink als koorbegeleider in een kathedraal vroeger ervaren werd „als een zonnestraal die de schaduwen doorsnijdt.”