Zes kerkgenootschappen zijn verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van de Heilige Grafkerk, met als belangrijkste de Rooms-Katholieke Kerk, de Grieks-Orthodoxe Kerk en de Armeense Kerk. Door onderlinge rivaliteit was het de laatste twee eeuwen echter onmogelijk het noodzakelijke onderhoud te verrichten. Op een balkon boven de hoofdingang van de kerk staat al honderdvijftig jaar een ladder die onder geen beding verplaatst mag worden. De een gunt de ander niet de ruimte dit te doen. Grinnikend wijzen toeristen elkaar op die ladder. Wat voor woord moet je ervoor kiezen? Lachwekkend, beschamend, bedroevend?

Het zou onder hen die Christus belijden toch ‘peanuts’ moeten zijn om op onderdelen samen te werken. Daar heeft iedereen immers baat bij. Zeker als iets op instorten staat. Er wonen in Jeruzalem slechts drieduizend christenen in een verder onchristelijke omgeving. En dan de indruk die je naar buiten toe maakt. Nee, niemand vraagt van deze kerkgenootschappen dat ze één moeten worden. Het gaat alleen om samenwerken waar nodig.

Maar zullen zij tweehonderd jaar lang geen goede argumenten hebben gehad om samenwerking af te houden? Zeker wel, geestelijk-theologische argumenten te over. De Armenen verwerpen immers de besluiten van het concilie van Chalcedon 451, en hun kerk leert warempel het miafysitisme: dat de goddelijke en menselijke natuur bij Christus zijn opgegaan in één god-menselijke natuur. Dat kan natuurlijk niet. En de Grieks-orthodoxen erkennen de paus niet als plaatsvervanger van Christus. Erger nog, zij verwerpen het filioque, de leer dat de Heilige Geest niet alleen uit de Vader maar ‘ook uit de Zoon’ is voortgekomen. Grenst dat niet aan ketterij? Krijg je daarmee ook niet een heel andere spiritualiteit? Neem de luidruchtige vorm van eredienst die de anderen eropna houden, en het gedram waarmee ze de dingen willen regelen. Liever op afstand houden, dus. Ook al staat de kerk op instorten.

Van Jeruzalem naar Dordrecht. Op 20 mei dit jaar kwamen daar in de prachtige Augustijnenkerk leidinggevenden van de meeste protestantse kerken in Nederland samen, op initiatief van de stuurgroep van de Nationale Synode. Kernpunt van gesprek en overleg was de mogelijke oprichting van een ‘verbond’ van kerken in 2018/9, bij de herdenking van vierhonderd jaar Synode van Dordrecht. Nee, niemand vraagt van deze kerkgenootschappen dat ze één moeten worden. Het gaat vooral om samenwerken waar nodig. Meer schouder-aan-schouder staan, in een land en een eeuw zo heel anders dan de zestiende, de negentiende of de twintigste.

Is dit niet idealistisch? Goed bedoeld maar irreëel oecumenisme? Geestelijk-theologische argumenten te over om kritisch te zijn. De ene kerk laat vrijzinnigheid toe, de andere erkent de drie formulieren van enigheid niet, bij de volgende is de prediking te objectiverend en is er geen besef van het belang van de toe-eigening van het heil. Om over die losse liturgische vormen bij weer een ander maar te zwijgen. En toch. Zou een verbond een weg kunnen zijn, waar het gebouw van de kerk in Nederland, aan al die kerkgenootschappen toevertrouwd, scheuren vertoont, en op onderdelen op instorten staat? Waar een complete generatie van jongeren het spoor in dat kerkelijke veelstromenland allang kwijt is, en weer vraagt naar essentie en authenticiteit? En dan de indruk die je naar buiten toe maakt. Bij ons grijpt de politie niet in, als links en rechts delen van de kerk instorten. Het wordt hoog tijd dat we zelf die oude ladder weghalen en intens bidden om een andere ladder, zoals in Bethel, die tot in de hemel reikt (Gen. 28).

De auteur is hoogleraar Oude Testament. Hij schrijft dit artikel als lid van de gezamenlijke onderzoeksgroep BEST (Biblical Exegesis and Systematic Theology) van de Theologische Universiteiten in Apeldoorn en Kampen.