Terwijl in Noord-Europa in de jaren na 1960 immigranten werden binnengehaald om als fabrieksarbeiders de economie draaiende te houden, kwam de moslimimmigratie in Italië pas in de negentiger jaren op gang.

„Ze kwamen vooral werken in kleine bedrijven, in de detailhandel of als hulp in de huishouding”, zegt Stefano Allievi, hoogleraar sociologie aan de universiteit van Padua en kenner van de islam in Europa. „De meeste moslims wonen dan ook niet in de grote steden, maar in kleine en middelgrote plaatsen, zoals Ferrara en Lodi. In Italië kennen we geen banlieues, zoals in Parijs, of gettoachtige wijken met een meerderheid aan moslims.”

Allievi is niet ontevreden over de integratie van moslims in Italië. Juist door hun gespreide aanwezigheid is er vrij veel contact tussen moslims en de autochtone bevolking, constateert hij.

Dat integratie geen groot probleem is, blijkt volgens Allievi ook uit het feit dat er slechts 87 moslimjongeren vanuit Italië naar IS-gebieden trokken, wat ook procentueel gezien veel minder is dan in landen als Frankrijk en België. De hoogleraar is bezig met een boek over de groep Italiaanse strijders en constateerde dat de meesten van hen uit kleine gemeenten kwamen en niet of nauwelijks verbonden waren met een moskee.

Geen sturende rol

Bijzonder is dat de integratie van moslims in Italië min of meer vanzelf verloopt. De overheid en de politiek hebben geen noemenswaardige sturende rol. De afgelopen twee decennia stond immigratie herhaaldelijk op de agenda van het parlement en de regering, maar de besluitvorming betrof voornamelijk het reguleren van immigratie en amnestieverleningen.

Van een structurele politiek rond immigratie is geen sprake. Dat is typisch Italiaans. De politiek kijkt zelden vooruit, de overheid heeft een zwakke rol. Uiteindelijk wordt het overgelaten aan de samenleving.

Een belangrijke speler daarin is de Rooms-Katholieke Kerk, die een sterke rol speelt in de zorg voor armen, zieken en immigranten. „Het mag gek klinken, maar de kerk heeft veel gedaan voor het bevorderen van de integratie van moslims”, aldus Allievi.

Datzelfde geldt volgens hem voor de waldenzen: een kleine groep protestanten met voorreformatorische wortels. De kerken bieden zonder mitsen en maren opvang aan en prediken barmhartigheid en het belang van godsdienstvrijheid. Allievi: „De kerken nemen bijvoorbeeld stelling tegen discriminatoire bepalingen die het moslims moeilijk maken moskees en gebedsruimtes in te richten, zoals in de regio’s Lombarije en de Veneto.” Christenen en moslims herkennen elkaar bovendien in wat Allievi „de religieuze dramaturgie” noemt: overeenkomsten in religieuze praktijk, zoals bidden en vasten.

Niet officieel erkend

Een ander kenmerk van de Italiaanse moslimgemeenschap is dat ze geen eenheid vormt. „Er bestaat niet één islam in Italië”, zegt Antonio Cuciniello, arabist bij een stichting voor onderzoek naar de multiculturele samenleving (ISMU). „Dat is zowel de kracht als de zwakte van deze religie. Zo weet de Italiaanse overheid niet goed wie de islam in Italië vertegenwoordigt.”

De islam is in grootte de tweede geloofsgemeenschap van het land, ietsje groter dan de Oosters-Orthodoxe Kerk. Ondanks de numerieke invloed heeft de islam nog altijd geen officiële overeenkomst met de Italiaanse staat, waardoor de rechten kunnen worden vastgelegd. Veel kleinere religieuze stromingen hebben dat wel, zoals het jodendom, het hindoeïsme, het boeddhisme en zes kerken uit de protestantse traditie.

Het grote voordeel is dat deze genootschappen gelden uit de zogenoemde kerkbelasting krijgen. Ook zou een overeenkomst de bouw van moskeeën gemakkelijker maken. Er zijn weliswaar honderden gebedsruimten in het land, maar slechts zes als zodanig herkenbare moskeeën.

Moslims komen veelal samen met geloofsgenoten uit hun land van herkomst. Die etnische verbondenheid kenmerkt volgens Allievi echter vooral de immigranten uit de eerste generatie. De tweede generatie, die er nu aankomt, zou zich meer met Italië verbonden voelen.

Een bedreiging voor de integratie is volgens Cuciniello „de stigmatisering van moslims in de media.” Allievi herkent dat en zegt dat de opruiende woorden over de islam in de Italiaanse pers in Noord-Europa onacceptabel zouden zijn. Zo’n negatieve insteek zou onder buitenlandse jongeren een afkeer van de Italiaanse samenleving kunnen oproepen, vreest hij.

Deze serie belicht de mate van integratie van moslims in Europa. Deel 2: Italië