De entree van het Scotch whiskyinfocentrum brengt de bezoekers direct in de gewenste sfeer. Aan de wand prijken tientallen uitvergrote whiskyetiketten. Stuk voor stuk kleine kunstwerkjes. De wandaankleding maakt één ding heel subtiel duidelijk: dé whisky bestaat niet, er zijn meer dan 270 verschillende soorten Schotse whisky’s, whiskylikeuren en -cocktails.

De gids laat de bezoekers direct de proef op de som nemen. Op een dienblad staan vijftien glaasjes. Niet afgewassen, maar dat is een detail. De gids schenkt in. Een voor een zetten de bezoekers het -smerige- glas aan de mond. Het bocht brándt op de tong. Een bijgeleverd ijsklontje verzacht de pijn slechts minimaal. Verschillende bezoekers kijken elkaar vies aan: Eens maar nooit meer.

Desondanks geeft de afwisselende audiovisuele show van het Scotch Whisky Heritage Centre een boeiend beeld van de geschiedenis van het roemruchte product uit de Schotse hoog- en laaglanden. De rondleiding is via koptelefoons in maar liefst acht talen te volgen. En in braille. Er is zowaar ook een Nederlandse versie.

Ongrijpbaar

Het whiskyinfocentrum laat een opengewerkte distilleerderij zien. Het vervaardigen van whisky blijkt heel wat voeten in de aarde te hebben. Whisky bestaat uit water, gemoute gerst en gist. De kracht van dit simpele recept is de uitgekiende samenstelling van de bestanddelen. De smaak is afhankelijk van ongrijpbare factoren als rijping van de gerst, de lengte van de droging, de duur van de gisting, de vorm en grootte van de ketels en de lengte van de rijping.

In het schaalmodel van de distilleerderij licht eerst de gerstafdeling op. Het graan wordt enkele dagen in water gedrenkt en gekiemd, om vervolgens te worden gedroogd en geschud. Traditioneel keren de whiskyproducenten de gerst met de hand. Maar ook hier heeft de mechanisatie het handwerk verdrongen.

De distilleerders stoppen de ontkieming door de gerst uren- en dagenlang boven een turfvuur of met warme lucht te drogen. Vervolgens malen ze de gerst fijn. Het gemalen product verdwijnt in een grote koperen bak met kokend water. Hieruit ontstaat ”wort”. Dit vocht lekt uit de bak en wordt opgevangen in een vat, waarin -door toevoeging van gist- het gistingsproces begint.

De wort heet na gisting ”wash”. De fabrikant laat het goedje in grote ketels lopen en stookt het op tot het kookpunt. In het infocentrum schuift de voorgevel van de distilleerderij op schaal langzaam naar beneden. In de ruimte daarachter staan grote, glimmende koperen ketels. Via een ingewikkeld proces wordt de wash twee keer gestookt en gedistilleerd. De gids laat drie flesjes met whisky zien uit verschillende fases in het productieproces: de kleur varieert van goudgeel tot donkerbruin.

In dit stadium smaakt het vocht in de verte naar whisky. Het product moet echter via een langdurig rijpingsproces in het donker zijn uiteindelijke smaak en geur krijgen. De distilleerders laten het alcoholische vocht daarvoor in een houten vaten lopen. Het type vat (”fust”) en de leeftijd ervan heeft sterke invloed op de smaak van de uiteindelijke whisky. Vaak nemen de distilleerders hiervoor gebruikte wijnvaten.

Pas na een jaar of drie jaar heeft de drank zijn gewenste smaak en kleur. Het is echter ook niet ongebruikelijk om de whisky vijftien jaar op te slaan voordat hij op de markt wordt gebracht. Vakmanschap is de belangrijkste voorwaarde voor het maken van een goede whisky.

Om het ambachtelijke van het werk te beklemtonen, laat het infocentrum een ’geest’ uit een fles komen. De ”geest van de blender”, de voormalige ”master blender”, onthult de geheimen van het mengen van whisky. Een naar occultisme riekend minpunt van de overigens aansprekende infoshow.

Accijns

Als klap op de vuurpijl van de rondleiding krijgen bezoekers een tocht door de historie per whiskyvat. Een omgebouwd treintje voert langs de gewelddadige geschiedenis van de drank. Levensechte figuren, geluiden en geuren brengen het fascinerende verhaal van de whisky tot leven. Een vriendelijke stem geeft onderweg toelichting.

Overvallen, fraude en geweld wisselen elkaar af. Om de hoek staat een whiskydestilleerderij in brand. Het brandende hout knettert zachtjes door de microfoons. Even verderop komen gewapende belastingambtenaren hun accijns ophalen. Ook in het verleden maakte drank al meer kapot dan je lief is.

Meer informatie: Visit Britain, 020 -689 00 02 en www.whisky-heritage.co.uk