Volgens de wetenschappers kan de natuur in het Friese Front en de Centrale Oestergronden (zie kaartje) alleen herstellen als de bodemvisserij er volledig wordt stilgelegd. In juni besluit het kabinet over de bescherming van de natuurgebieden in zee.

„Het Friese Front is uniek voor de wereld”, zegt Van Hest. „Het is een voedselrijk natuurgebied, omdat er zeestromingen bij elkaar komen. De sterke daling van de diepte van de bodem en de bijzondere bodemdiergemeenschap maken het gebied bijzonder.” De Centrale Oestergronden danken hun naam aan de uitgestrekte oesterriffen die er tot eind negentiende eeuw voorkwamen. Door onder andere visserij en ziekten zijn deze schelpenbanken vrijwel volledig verdwenen. Ook grote vissen zoals de blauwvintonijn en haaien en roggen komen (bijna) niet meer voor in de Noordzee door intensieve visserij. En hoewel de kabeljauw zich in aantallen voorzichtig aan het herstellen is, zijn de echte grote kabeljauwen een zeldzaamheid.

Bodemberoering

Van alle sectoren op de Noordzee vormt de visserij de grootste bedreiging voor de natuur, zegt Van Hest. „Duurzaam gevangen vis is een fantastisch product’, vindt hij. Maar er wordt veel op platvissen gevist, en dat gebeurt over het algemeen niet op een duurzame manier, zegt hij. „Een groot gedeelte van de vissers op de Noordzee doet aan bodemberoerende visserij: ze slepen de netten over de bodem. Dit heeft effect op het bodemleven. In gebieden waar veel met sleepnetten wordt gevist, wordt een gevarieerd bodemleven vervangen door een bodem met vooral wormen.”

Minder dan een half procent van de Noordzee geniet volledige bescherming. Stichting De Noordzee vindt dat 30 procent van de Noordzee nationaal park moet worden. Op papier lijkt dit deels geregeld. Vanuit Brussel en de Verenigde Naties zijn internationale afspraken gemaakt over de bescherming van natuurgebieden op zee: de Doggersbank, de Klaverbank, de Noordzeekustzone, de Voordelta en de Vlakte van de Raan. Die beslaan een kleine 14 procent van de Noordzeebodem. Maar omdat er uitzondering op uitzondering wordt gemaakt, mag er toch nog heel veel worden gevist. Minder dan 2 procent van de Noordzee wordt beschermd tegen bodemberoering en minder dan een half procent wordt volledig beschermd.

De kosten van een natuurgebied op zee zijn „miniem” in vergelijking met een natuurgebied op het land, zegt Van Hest. „De tijdelijke omzetderving voor de visserij is beperkt. In het Friese Front gaat het maar om enkele miljoenen, omdat er relatief weinig visserijschepen actief varen.”

Dat Nederland nog geen nationale parken op zee heeft, komt doordat de politiek te veel naar het kortetermijnbelang van de visserij kijkt, zegt hij. „Maar de Noordzee is van ons allemaal. Veel Nederlanders willen een gezond en schoon milieu. Dat kun je op zee op een goedkope manier bereiken. Als je de natuur in enkele gebieden met rust laat, kan het mariene systeem zich snel herstellen. Door de zeestromen komen eitjes en larfjes in potentie overal terecht.”

Een gezond ecosysteem is ook van belang voor de vissers, zegt Van Hest. Hij werkte tot voor kort bij een vermogensfonds, waar hij investeerde in natuurdoelen. In september begon hij bij Stichting De Noordzee. „Ik wil werken aan de relatie tussen vissers en natuurbeschermers. Ik wil uit de strijd en de polariserende discussie komen. We hebben een overkoepelend belang: we willen allemaal een rijke en schone zee. Een goede visserij en een gezonde Noordzee kunnen hand in hand gaan. We willen dat handel floreert binnen de grenzen van het ecosysteem.”

Hij heeft er vertrouwen in dat de visserij duurzamer kan worden. „Bescherming van belangrijke gebieden is een kosteneffectieve methode om de visserij in de gehele Noordzee te verduurzamen. Daarnaast moet de bijvangst minder worden. Daar zijn regels voor. Wij volgen de aanlandplicht die sinds 2015 jaarlijks gefaseerd wordt ingevoerd per soort. Vissers moeten alles wat ze vangen aan wal brengen, dus ook de bijvangst. Deze maatregel is bij vissers zeer impopulair. Wij zijn er voorstander van. We hopen dat het de transitie naar een selectievere visserij versnelt.”

De visserij is niet de enige bedreiging voor de Noordzee. Plastic vervuiling van de zeeën en oceanen is een wereldwijd probleem. Het plastic is voornamelijk afkomstig van het land, maar komt ook van de visserij en de scheepvaart. De scheepvaart zorgt daarnaast voor paraffine in het water, brokken olieachtige substantie. Van het land komt vervuiling van de landbouw, zoals fosfaat en stikstof.

Dan zijn er nog de dijken, die voor veiligheid zorgen maar het de natuur moeilijk maken. Er zijn vaak geen goede overgangen tussen zoet en zout water. „Het Haringvliet gaat daarvoor op een kier.” Dijken belemmeren ook de vistrek. Bij de renovatie van de Afsluitdijk wordt daarom een vismigratierivier aangelegd. „Een geweldig initiatief.”

Windparken

De windparken die de komende jaren in zee worden gebouwd, zijn een kans en een risico, zegt Van Hest. „Ze zijn een kans omdat bodemberoerende visserij er niet mag vanwege de bekabeling. Daarnaast brengen ze harde structuren terug in de zeebodem, bijvoorbeeld als een alternatief voor de oesterriffen die vroeger in de Noordzee aanwezig waren. Ze zijn ook een risico, want je moet het ecosysteem niet te veel veranderen. Wij weten niet hoeveel windparken de Noordzee aankan. Daarover gaan we volgende maand met wetenschappers in gesprek.”

Wat de klimaatverandering met de natuur in zee doet, is onduidelijk. „Omdat de watertemperatuur stijgt, trekken bepaalde soorten zoals kabeljauw naar diepere en noordelijker wateren. Andersom zie je soorten die juist van warmer water houden en van oorsprong een zuidelijkere verspreiding kennen, steeds vaker in de Noordzee, zoals poon, rode mul en zeebaars. Om alle invloeden van buitenaf veerkrachtig te kunnen opvangen, is een gezonde zee met voldoende beschermde gebieden van essentieel belang. Beschermde gebieden vormen een ”verzekeringspolis” zodat toekomstige generaties ook van een gezonde zee kunnen genieten.”

serie 
Vervuild Nederland

Het milieu in Nederland gaat achteruit. In deze serie schetsen we de gevolgen en zoeken we naar oplossingen. Vandaag deel 7: natuur in de Noordzee.