De Britse onderzoeksjournalist Misha Glenny brengt daar verandering in met zijn boek ”Nemesis. De slag om Rio”. Hij geldt als een expert op het gebied van globalisering en georganiseerde misdaad. Voor ”Nemesis” duikt hij diep in de sloppenwijken van de Braziliaanse stad Rio de Janeiro. Hij doet dat op een bijzondere manier: hij praat 28 uur in de gevangenis Campo Grande met een van de grootste boeven van het land, voluit geheten Antonio Francisco Bonfim Lopes. Hij hoort voor het eerst over deze man als hij in 2007 meegaat op een rondleiding die wordt aangeboden in Rocinha, de omvangrijkste sloppenwijk van Rio en misschien wel van heel Zuid-Amerika.

Het geketende heerschap staat bekend als ”Nem, de koning van Rocinha”. Met zijn arrestatie in 2011 willen de Braziliaanse autoriteiten het signaal afgeven dat hun land klaar is voor de wereldkampioenschappen voetbal van 2014 en de Olympische Spelen van 2016.

Opkomst en neergang

”Nemesis” is een boek over de jeugd van Nem, zijn keus voor het foute pad, zijn opkomst en neergang. Eigenlijk staat Nem zo’n beetje synoniem voor Brazilië zelf. Hoewel het land internationaal meetelt en een economische reus is, vindt in deze kolos een onophoudelijke strijd om de macht plaats. De militaire en de civiele politie beconcurreren elkaar en bendes bevechten elkaar om de controle over de drugshandel. Alles in Brazilië is met elkaar verweven in een grote kluwen van rijkdom en armoede, corruptie, geweld, geloof, misdaad en seks. Momenteel verkeert Brazilië ook weer in zwaar politiek en economische weer. President Dilma Rousseff wordt genoemd in een immense corruptieaffaire bij de olieraffinaderij Petrobras.

Nem vertelt Glenny dus hoe het zover kon komen. Als hardwerkende jonge vader kan hij de medische behandeling van zijn zieke dochtertje niet betalen. Ten einde raad klopt hij aan bij een drugskoning die de wijk regeert en treedt bij hem in dienst. Binnen een paar jaar zit Nem zelf op de troon en bestiert hij Rocinha met een vorm van cliëntelisme dat we kennen uit Italië, Spanje en Portugal, namelijk het systeem van het begunstigen van personen in ruil voor hun loyaliteit en steun.

De auteur gaat niet alleen af op het verhaal van Nem –dat zou te mager zijn– maar interviewt talloze betrokkenen en verricht onderzoek. Hij staaft dat met bronnen en fotomateriaal en dat maakt het boek inzichtelijk, net als de foto’s van Nem als kleine jongen en later zijn trouwfoto’s. Het is snel en rauw geschreven, niks fraaie volzinnen.

Protestantisme

Het boek geeft een indruk van de complexiteit van Brazilië. Het is in Europa ingewikkeld geworden, maar daar evenzeer. Een interessant punt dat Glenny aansnijdt, is de snelle opkomst van het protestantisme in de krottenwijken. Die valt volgens hem samen met de spectaculaire groei van de cocaïne-industrie. De gewone bevolking vindt niet alleen in het protestantisme, maar ook in verwante en vaak sektarische bewegingen een wijkplaats voor het regime van geweld van zowel de drugsbonzen als de politie. Vanouds is Brazilië een rooms-katholiek land, maar de leer van de Rooms-Katholieke Kerk spreekt volgens Glenny niet meer aan in de hedendaagse consumptiemaatschappij. „Het protestantisme biedt zowel de mogelijkheid van economisch succes op aarde als een spirituele beloning in de hemel.”

Jammer dat Glenny slechts een paar bladzijden en wat al te snelle conclusies wijdt aan de onstuimige toename van het protestantisme in Brazilië. Hij had misschien zomaar even te rade kunnen gaan bij het Nederlands-Braziliaanse zendingsechtpaar Janneke en Fernando Galvao-Hulst, dat met de stichting Jafet in de krotten van Rio op allerlei manieren kinderen ondersteunt met evangelisatie, scholing en preventie.

Onderwereld

Het boek biedt een inkijkje in de merkwaardige onderwereld van Brazilië. Glenny geeft je een glimp van hoe het er echt aan toegaat in de krottenwijken van Rio, de stad die beroemd is door ”Christus de Verlosser”, het standbeeld van Jezus Christus in de wijk Alto da Boa Vista. Het beeld is 38 meter hoog en staat op de 710 meter hoge berg Corcovado, uitkijkend over de stad. Toen koningin Beatrix, prins Willem-Alexander en prinses Máxima in 2003 een staatsbezoek brachten aan Brazilië, poseerden ze hier. Nem liep toen nog rond als vrij man.

Boekgegevens

”Nemesis. De slag om Rio”, Misha Glenny; uitg. Ambo/Anthos, Amsterdam, 2016; ISBN 978 90 2632 7448 5; 312 blz.; € 19,99.