De toespraak van Benjamin Netanyahu tot het Amerikaanse Congres in maart 2015 viel slecht in het Witte Huis. De Israëlische premier probeerde zijn toehoorders te bewegen om de nucleaire deal met Iran te torpederen.

Zijn bemoeienis met de Amerikaanse politiek mislukte. De P5+1 (de vijf permanente leden van de Veiligheidsraad en Duitsland) en Iran ondertekenden in juli vorig jaar toch de Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) – het gezamenlijke uitgebreide actieplan. Het akkoord biedt Iran volgens Israël de mogelijkheid om te werken aan zijn nucleaire capaciteit. Inspecteurs kunnen niet „altijd, overal, direct” naartoe om te kijken wat Iran doet. Ook krijgt Teheran door de opheffing van sancties meer geld om terreurgroepen te sponsoren. Daarmee is het land overigens nooit gestopt, ondanks de economische malaise van de afgelopen jaren.

De VS zien in de Irandeal juist een kans om te voorkomen dat Teheran nucleaire wapens ontwikkelt. Ook biedt het akkoord de VS de mogelijkheid om te werken aan een verbetering van de betrekkingen met Iran. Het lijkt erop dat Washington ernaar streeft de coöperatie met Teheran verder te ontwikkelen. Israël en de soennitische Arabische landen zijn daar ongerust over.

De Amerikaanse president Obama zei echter dat hij van Iran zal blijven eisen dat het zijn beleid in het Midden-Oosten wijzigt. Het zou volgens Obama de Joodse staat gerust moeten stellen dat Washington achter de veiligheid van Israël staat. Israël en de VS werken samen op militair gebied en de uitwisseling van inlichtingen. Bovendien voorziet de Amerikaanse regering Israël van geavanceerde wapens. De VS sponsoren bijvoorbeeld het Israëlische raketschild dat het land moet beschermen tegen aanvallen van groeperingen als Hezbollah, Hamas en vijandige staten.

Stabiliteit ondermijnen

In een onlangs gepubliceerd essay van het Instituut voor Nationale Veiligheidsstudies (INSS) schrijven de onderzoekers Carmit Valensi en Udi Dekel dat niet alleen Iran, maar ook de Palestijnse kwestie een bron van onenigheid tussen Washington en Jeruzalem vormt. De regering-Obama wil dat Israël de bouw van huizen in de nederzettingen op de Westelijke Jordaanoever en in de Joodse wijken in Oost-Jeruzalem stopzet. Obama zegt dat de nederzettingen de stabiliteit ondermijnen en zelfs het extremisme in het Midden-Oosten bevorderen.

Israël vindt een bouwstop echter onnodig. Immers, de tien maanden lange gedeeltelijke bevriezing van de bouw in 2009 en 2010 leidde niet tot het gewenste resultaat: de Palestijnen bleven bij hun weigering met Israël te praten. En hoewel Netanyahu officieel voor een tweestatenoplossing is, betwijfelt Obama of de Israëlische premier dat meent. Voor de verkiezingen vorig jaar zei Netanyahu dat als hij premier zou worden er geen Palestijnse staat zou worden opgericht. Na de verkiezingen krabbelde hij terug. Hij zei dat hij een tweestaten­oplossing wilde die stabiel was, maar dat de huidige omstandigheden dit moeilijk maken.

Syrië vormt geen bron van menings­verschillen tussen Israël en de VS. Tot nu toe tenminste. Israël voert een politiek van niet-interventie. Maar het wil niet dat Iran en Hezbollah in Syrië en Libanon te sterk worden. Ook zou Israël graag zien dat de VS de strijd tegen IS opvoeren, onder meer door de inzet van grondtroepen.

Gezamenlijke strategie

De INSS-onderzoekers Valensi en Dekel pleiten voor een gezamenlijke Amerikaans-Israëlische strategie. Deze moet gebaseerd zijn op de gedeelde belangen van beide landen. Want al zijn Israël en de VS het over een aantal zaken oneens, over veel andere kwesties zitten ze op één lijn.

Vorig jaar al pleitte de directeur van het INSS, reservist-generaal Amos Yadlin, voor een Amerikaans-Israëlisch „parallel­akkoord”, naast het akkoord met Iran. Dit had de zwakke punten van de Irandeal kunnen ondermijnen.

Israël en de VS zouden volgens Valensi en Dekel een gezamenlijk plan kunnen maken over de vraag wat te doen als Iran het akkoord niet meer naleeft. Beide landen zouden ook kunnen bepalen dat Iran zijn sponsoring van terreurgroepen moet stoppen, in ruil voor een normalisatie van de relaties met de VS. Ook zouden ze kunnen vaststellen dat een politieke regeling in Syrië de belangen van Israël niet mag schaden.

Een gezamenlijke strategie is volgens Valensi en Dekel noodzakelijk omdat de huidige onenigheid tussen Israël en de VS riskant is. Zo kunnen de VS later dit jaar weigeren een veto uit te spreken in de Veilig­heidsraad van de Verenigde Naties over een resolutie die de bouw in de nederzettingen veroordeelt en de nederzettingen in strijd noemt met het internationaal recht. Bij blijvende onenigheid kunnen de VS ook de militaire hulp aan Israël opschorten. Een ander schrikbeeld voor Israël is dat de VS steun verlenen aan de oprichting van een Palestijnse staat buiten onderhandelingen om.

Overwinning IS heeft grote gevolgen voor Israël

Een overwinning van IS in Syrië zal grote gevolgen hebben voor Israël. Daarom moet het land vandaag al zeggen wanneer het in actie zal komen om zijn belangen te beschermen.

Dat betoogt professor Hillel Frisch, een deskundige op het gebied van islamitisch fundamentalisme, in een deze week verschenen studie van het BESA Centrum voor Strategische Studies van de Bar Ilan-universiteit in Ramat Gan.

Frisch schetst een scenario waarbij IS het regime van de Syrische president Bashar al-Assad omverwerpt of grote delen van Syrië gaat besturen. Dit scenario lijkt vandaag overigens minder waarschijnlijk dan een jaar geleden, vanwege de massale steun van Rusland die Assad geniet.

Als het nodig is dat Israël tegen IS optreedt, zal het weinig restricties ontmoeten. Anders dan de Palestijnen genieten de IS-jihadisten namelijk geen brede internationale steun.

Frisch betoogt dat Israël aan moet geven dat het een IS-aanval op Jabal al-Druze (een door druzen bevolkt gebied in Zuid-Syrië) niet zal accepteren. Ook zal een IS-aanval op Jordanië een Israëlische respons uitlokken. Verder moet Jeruzalem duidelijk maken dat een aanslag op Israëlische doelen of burgers in het buitenland evenals IS-operaties in Judea en Samaria (de Westelijke Jordaanoever) een zware tegenaanval op IS zullen veroorzaken. Ook zou Israël er verstandig aan doen om zich voor te bereiden op de massale komst van Syrische vluchtelingen naar het Israëlische deel van de Golanhoogte.

De wetenschapper betoogt overigens dat het niet zozeer de opmars van IS zelf is die Israël zorgen baart, als wel de te verwachten reactie van Iran daarop. Iran zal zijn invloed in Libanon uit willen breiden als IS belangrijke overwinningen boekt. Dat is om zijn Libanese bondgenoot Hezbollah te beschermen. Frisch schetst zelfs een scenario waarin Libanon helemaal onder invloed van Iran komt. Israël beschouwt op dit moment Iran en Hezbollah als de gevaarlijkste vijanden.

Voor Israël wordt een rode lijn overschreden als Iran of Hezbollah geavanceerde raketten of lanceer­installaties naar Libanon brengt. Israël moet ook duidelijk maken dat elke aanval op de Joodse staat zal leiden tot een pijnlijker tegenaanval op doelen van Iran en Hezbollah. Verder dient Israël in Zuid-Libanon een rode lijn te trekken. Ten zuiden daarvan zal het geen Iraanse activiteit toestaan.

Maar Israël moet volgens Frisch ook aangeven dat zolang Iran de rode lijnen niet overschrijdt, Israël neutraal zal blijven in het conflict met IS, mogelijk met uitzondering van noodzakelijke defensieve acties op de Golanhoogte.

Landoperatie in Syrië niet uitgesloten

Israël wenst zich afzijdig te houden van de oorlog in Syrië. Tenminste, dat is het officiële beleid. Ondertussen heeft het wel luchtaanvallen uitgevoerd. Ook is het mogelijk dat het tot een landoperatie overgaat.

De Israëlische premier Benjamin Netanyahu zei tijdens een bezoek op 11 april aan soldaten op de Golanhoogte dat Israël „tientallen aanvallen” heeft uitgevoerd aan de andere kant van de grens. Hij zei ook het gebruik van grondtroepen niet uit te sluiten. Dat zal het geval zijn als Israël niet in staat is op een andere manier gevaren af te wenden.

De premier liet zich er niet over uit welke doelen in Syrië de luchtmacht precies heeft getroffen. Maar Israël wil in elk geval voorkomen dat het pro-Iraanse Libanese sjiitische Hezbollah­leger in Libanon geavanceerde wapens vanuit Syrië smokkelt. Hezbollah beschikt in Libanon over meer dan 100.000 raketten.

Netanyahu heeft verder zeker tweemaal met de Russische president Vladimir Poetin gesproken om confrontaties tussen Israëlische en Russische gevechtsvliegtuigen boven Syrië te voorkomen. Beide landen hebben een communicatie­mechanisme opgezet.

De Israëlische krant Ha’aretz meldde onlangs dat het Syrische leger langs de grens met Israël alleen nog maar een kleine presentie heeft in Quneitra. Milities die in contact staan met het regime hebben het druzen­dorp Khadr nog in handen. Andere delen aan de Syrische kant van de grens staan onder controle van het Vrije Syrische Leger en andere soennitische milities. Verder naar het zuiden bevindt zich de Yarmuk Martelaren Brigade. Deze groep heeft trouw gezworen aan IS. Israël moet voorbereid zijn op een offensief van IS.

Het land houdt er rekening mee dat IS een aanval op Israël zal uitvoeren om zijn reputatie te versterken. Israël werkt aan de verbetering van het grens­hekwerk, verzamelt inlichtingen en traint troepen om een aanval van IS af te kunnen slaan.