Water is niet alleen de meest bestudeerde, maar ook de minst doorgronde chemische stof die er bestaat, stelt Alok Jha. De voormalig wetenschapsjournalist van The Guardian heeft ruim 300 bladzijden nodig om uit te leggen hoe dat komt. Tegelijkertijd haast hij zich om te zeggen dat ”Het waterboek” verre van volledig is.

Volgens de regels van de scheikunde zou water –een molecuul dat bestaat uit één zuurstofatoom en twee waterstofatomen– bij kamertemperatuur een gas moeten zijn. Dat het toch vloeibaar is, komt doordat de afzonderlijke waterdeeltjes een beetje kleverig zijn. Het zuurstofatoom van een watermolecuul is negatief geladen, de waterstofatomen zijn een beetje positief. Het gevolg is dat deeltjes elkaar onderling aantrekken en bruggetjes vormen.

Van elke stof is de vaste vorm zwaarder dan de vloeibare variant. Stenen drijven niet op lava en boter niet op gesmolten vet in de pan. Er is één uitzondering: ijs drijft wel op water. Ook daarvoor zijn waterstofbruggen verantwoordelijk. Ze dwingen de waterdeeltjes in een patroon waarin tussen de moleculen vrij veel ruimte zit. Het gevolg is dat ijs meer ruimte inneemt dan water en dus naar verhouding lichter is. IJs zet uit, heet dat in de volksmond.

Water heeft vele gezichten en Jha wil ze in ”Het waterboek” allemaal portretteren. Het weer 
is in feite niets anders dan beweging van water, de waterkringloop is de bloedsomloop van de aarde 
en in oceaanstromingen leggen 
watermoleculen een onzichtbare reis af die jaren duurt. Ook het effect van water op de beschaving door de eeuwen heen komt aan bod.

Zonder water geen leven. Op indrukwekkende wijze legt de auteur uit hoe water voor een lichaamscel het ideale transportmiddel is. Met duizelingwekkende snelheid vindt dat transport plaats, ook alweer door de waterstofbruggen.

Het leven op aarde is een gevolg van de scheikundige eigenschappen van water, oppert Jha voorzichtig. Dat brengt hem bij de vraag waar al dat water vandaan komt. Wie niet overtuigd is van het bestaan van een scheppende God, zoekt het bij kometen en planetoïden die het door inslagen op aarde brachten. Meer dan een vermoeden is het niet, geeft hij toe. Dat weerhoudt hem er niet van om het ontstaan van water te beschrijven op een manier alsof hij er zelf bij was.

Is er ook een levensvorm mogelijk zonder de aanwezigheid van water, wellicht op een verre planeet? Die vraag werpt Jha aan het eind van ”Het waterboek” op. Na alles wat hij over water heeft geschreven, lijkt die vraag alleen beantwoord te kunnen worden met: natuurlijk niet. Toch zijn er handenvol wetenschappers die deze denkwijze omschrijven als chemisch hokjesdenken. Zwavelzuur zou een goede kandidaat zijn als alternatief voor water. Dat deze vloeistof daar veel te agressief voor is, zien ze niet als een probleem. Ook water is in de ogen van een scheikundige immers een uiterst reactieve, bijtende stof. Water bevordert niet alleen de vorming van eiwitten, maar breekt ze net zo hard weer af.

”Het waterboek” is door en door evolutionistisch van opzet. Waar Jha ook aan twijfelt, niet aan de oerknal. Daarmee kan hij niet voorkomen dat zijn indrukwekkende relaas over de belangrijkste vloeistof op onze planeet de schoonheid van de schepping en de macht van haar Maker alleen maar meer laat schitteren.

Denk alleen maar aan het feit dat ijs op water drijft. Het ijs vormt een isolerende laag waaronder water zelfs in strenge winters niet helemaal bevriest. Onder het ijs is er zo voor vissen, planten en andere waterdieren altijd een plek om te overleven. Dat kan geen toeval zijn.

Boekgegevens

”Het waterboek”, Alok Jha; uitg. Maven Publishing, Amsterdam, 2015; ISBN 978 94 918 4568 0; 368 blz.; € 22,50.