De rel tussen Duitsland en Turkije begon allemaal met een satirisch filmpje in februari op de Duitse publieke omroep NDR. Daarbij werd op lollige wijze aandacht gevraagd voor de manier waarop Turkije met de persvrijheid omgaat. President Erdogan riep daarop onmiddellijk de Duitse ambassadeur op het matje en eiste van hem dat het filmpje uit de archieven zou worden verwijderd.

Pas toen brak er in Duitsland een ware golf van satire los. Het toonaangevende politieke weekblad Der Spiegel drukte op de voorpagina een grote spotprent van Erdogan af. De komiek Jan Böhmermann ging in de uitzending van zijn satirische programma Neo Magazin Royale op de ZDF nog veel verder.

De presentator legde uit hoe vrijheid van meningsuiting in Duitsland functioneert en vertelde waar de juridische grenzen liggen, om daar vervolgens zelf ver overheen te stappen met een bewust beledigend gedicht voor de Turkse president.

TV-zender ZDF wachtte de reactie uit Ankara niet af en haalde zelf het bewuste fragment van 31 maart al van het web. De discussie laaide vervolgens zo hoog op dat de komiek uit Keulen na ernstige bedreigingen onder politiebescherming staat en hij zijn volgende tv-optreden heeft geannuleerd.

Vanuit Turkije ligt er nu een officiële klacht op het bureau van Angela Merkel. Het hangt van haar af of ze de Turkse aanklacht tegen de komiek Jan Böhmermann doorspeelt naar het Duitse OM. Het is de gebruikelijke gang van zaken in Duitsland wanneer een bevriend staatshoofd zich gekrenkt voelt door een Duitser.

De bondskanselier verkeert in een dilemma waarin ze hoe dan ook mensen moet teleurstellen. Kiest ze voor de vrijheid van meningsuiting van de cabaretier Böhmermann, dan schoffeert ze openlijk de Turkse president met wie ze juist zo moeizaam een akkoord wist te bereiken over de vluchtelingenstroom. Erdogan heeft al gedreigd de net gemaakte afspraken te herzien als er in Duitsland niet naar hem wordt geluisterd.

Luistert ze naar Turkije, dan komt haar positie in eigen land onder druk te staan. Commentatoren schrijven op voorhand al: Wat heb je aan een bondskanselier die kiest voor de grillen van een man die mensenrechten met voeten treedt door de Koerden te bombarderen en politieke tegenstanders achter de tralies te zetten?

Europees formaat

De komende beslissing van Merkel laat volgens commentatoren zien in hoeverre Europa zich afhankelijk heeft gemaakt van Turkije met de afspraak over de migratiestroom. Daarmee is de grap waarmee een komiek de grenzen van de vrijheid van meningsuiting wilde testen uitgegroeid tot een affaire van Europees formaat.

De zaak-Böhmermann doet sterk denken aan wat Rudi Carrell overkwam in 1987. De Nederlander die in Duitsland was uitgegroeid tot een uitermate populaire tv-presentator maakte een grap over de Iraanse ayatollah die uiterst slecht viel in Teheran. Ook dat ging toen gepaard met ernstige bedreigingen, heftige demonstraties en grote kopzorgen voor bondskanselier Kohl in Bonn. Een hevig onthutste Carrell bood daarop zijn verontschuldigingen aan.