Maria, die de voeten van Jezus droogde met haar haren, dat was een innig liefdesgebaar. En dat geldt ook voor de vrouw die een pluk van haar haar in een envelopje stopt en aan haar man geeft als hij afreist naar het front. Of een lok babyhaar die we bewaren. Ach… Maar een verdwaalde haar op een onverwachte plek: bah.

Wie onze dubbele gevoelens ten opzichte van haar ten volle wil ervaren, moet naar de expositie. Daar is werk te zien van kunstenaars die de gecompliceerde relatie van mensen met haar op verrassende en uiteenlopende manieren hebben onderzocht.

De Chinese Zhu Tian bijvoorbeeld. Hij legde met een pincet talloze haren over twee roze pumps. Op zichzelf staan pumps –‘stiletto’s’– voor uitdagend en verleidelijk. Maar zodra je er een paar lange haren over ziet liggen, is dat verdwenen. Wat is dat toch?

Massagraf

Helemaal aan het eind van de expositie, in een donkere zaal met dimlicht, valt het kwartje. Daar zie je talloze hoge stapels bruine vilten lappen staan die zijn gemaakt van mensenhaar, het kunstwerk Warmth van Zoran Todorovi uit Servië. In totaal ligt er 1200 vierkante meter vilt. Per vierkante meter is er haar van 200 mensen in verwerkt, in totaal 3 ton menselijk haar. Todorovi verzamelde het haar bij kapperszaken en militaire barakken in het land. Als je de stapels lappen ziet liggen, bekruipt je het idee dat je naar een massagraf staat te kijken. Luguber. En dan besef je: haar, dat is een stukje mens of, zoals op een van de muren staat te lezen: ”Hair is the flag of the soul”. Haar, daar zit ziel in.

Daarom ook dat haar de eeuwen door gebruikt is voor het behouden van een herinnering. Een haarlok draagt je persoonlijkheid. Vooral in de negentiende eeuw was het populair om een flinke lok af te knippen en deze weg te geven aan iemand van wie je hield en die je misschien lang niet zou zien. Of je gaf een haarstreng aan iemand die je wel zag zitten. Als een soort vingerwijzing, een romantisch gebaar. Deze lokken werden dan weer verwerkt in herinneringssieraden, waarvan er veel te zien zijn bij de expositie. Het werd gevlochten, geborduurd of gelijmd in armbanden, kettingen of speldjes. In een ruimte die van plafond tot vloer bedekt is met haarbehang, liggen ze uitgestald. Ook hedendaagse kunstenaars lieten zich door deze herinneringssieraden inspireren en bedachten er moderne varianten op. Een golvende lok bruin haar aan een gouden bedeltje. Voor om je nek. Ook een beetje luguber.

Pruikentijd

Minder luguber is toch het werk van de kunstenaars die het tere van haar naar voren proberen te brengen. Zoals de ragfijn gebreide jassen van Helen Pynor uit Australië. Of het met haar eigen haar geborduurde gedicht van Masoko Takahashi. Of de vrolijke vlinderdassen van Anouk van Klaveren, die plukken haar aan vlinderdassen bevestigde in een project waarin ze de kledingindustrie aanklaagt. Die fladderende sprieten haar aan een vlinderdas, die zijn grappig en schattig.

Haar is voor mensen een dierbaar bezit. Heb je het niet, dan probeer je het toch te krijgen. Zo ook de Franse koning Lodewijk XIII (1601-1643). Hij was al vroeg kaal. Daarom besloot hij een pruik te dragen en luidde daarmee een honderdjarige rage in: de pruikentijd. De Libanese Rania Chamsine breide een lange sjaal van menselijk haar, juist bedoeld om het haar te bedekken en als sluier te gebruiken. Dat is een statement omdat het vrouwelijk haar in delen van de islamitische wereld door de sluier bedekt moet zijn. Hoe werkt zo’n van mensenhaar gebreide sluier dan?

Aandacht voor mode

Naast kunstenaars die onze relatie met haar in hun kunstwerken onderzoeken, is er veel aandacht voor mode. Een lange muur is volgeplakt met editorials en covers waarop haar en mode in elkaar overvloeien.

Juist in die ruimte is veel aandacht voor Christiaan Houtenbos, een Nederlandse kapper die in de jaren zestig naar New York verhuisde en wereldwijd een begrip werd. In de aanloop naar de opening van deze expositie stond hij in talloze kranten geïnterviewd. Hij creëerde beroemde kapsels van Jackie Kennedy tot fotomodel Doutzen Kroes. In New York gaat hij regelmatig de straat op om mensen te knippen. ”Trust me” staat er dan op een button die hij op zijn T-shirt speldt. Je moet wel, want hij gaat als een beeldhouwer te werk: een weelderige bos kan zomaar verdwenen zijn.

Je eigen haar

En dan is er nog je eigen haardos. Daar kun je in het museum de schaar in zetten, een lok afknippen en in een glazen pot doen voor een ”Gesamtkunstwerk”. Laat je e-mailadres achter en je zult horen in welk kunstwerk je DNA terecht is gekomen. In het laatste weekend van de tentoonstelling wordt het kunstwerk onthuld.