Lezingen over kinder­poëzie, canoniserings­processen in het werk van Astrid Lindgren, historisch onderzoek naar uitgeverij-beleid en –opvallend– schrijfster Diet Kramer als onderzoeksobject. De studiemiddag van de Nederlandse afdeling van IBBY –de internationale jeugdboekenvereniging– had veel moois te bieden. Afgelopen vrijdagmiddag zat een grote zaal van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag vol met onderzoekers, schrijvers en bibliotheekmedewerkers.

De lezing van Janneke van der Veer over Diet Kramer is gebaseerd op het promotieonderzoek dat ze momenteel uitvoert. Van der Veer heeft wat uit te leggen. Want is dat niet een beetje stoffig, een auteur als Kramer als promotieonderwerp?

Wat heeft Kramer, meer dan vijftig jaar na haar dood, te bieden? Ze schreef geen hoge literatuur en een groot deel van haar werk behoorde tot de jeugdliteratuur; bovendien was ze een vrouw en is ze nu tamelijk onbekend: daardoor is onderzoek naar Diet Kramer niet vanzelfsprekend.

Dat Kramer mensen kan boeien, liet het aandachtige gehoor tijdens de bijeenkomst zien. Met mooie verhalen en beelden gaf Van der Veer iets weer van de relatie tussen Kramers leven en werk, haar plaats in de tijd –met de jaren dertig als hoogtepunt– en haar positie in het jeugdliteraire veld.

Kramer was een behoudende dame met een hoge moraal die haar lezers graag de boodschap meegaf: kies het zuivere leven, ook al kost dat strijd en offers. Zelf kende ze veel strijd, vooral om zich over te geven aan Gods genade. Dat is ook in haar werk te zien: Ruth, uit ”Begin”, kan pas kiezen voor een relatie met zeeman Steven als ze de cynische levenshouding waarmee ze zich staande houdt tussen haar moderne vrienden laat varen. Kramer wenste van harte jonge mensen te behoeden voor geestelijke verharding en vereenzaming. Dat vond ze naar eigen zeggen belangrijker dan artistieke principes.

Referent prof. Van Lierop reageerde op het betoog door onder meer de vraag te stellen of Kramers jeugdliteratuur, anders dan haar romans voor volwassenen, boven de middelmaat uitstak. Op meerdere personen uit het publiek bleek Kramer veel indruk gemaakt te hebben.

Hoe kwam u op het idee om een promotieonderzoek naar Diet Kramer te beginnen?

Van der Veer: „Vroeger heb ik veel van Diet Kramer gelezen en ze is mij altijd bijgebleven. Mijn doctoraalscriptie heb ik uiteindelijk over de dichter-journalist Han G. Hoekstra geschreven en niet over Kramer, maar ze liet me niet los. Toen ik vier jaar geleden het plan kreeg een biografie van haar te schrijven, opperde een docente van de Open Universiteit: „Waarom maak je er geen promotieonderzoek van?””

Welke vondsten heeft u tot nu toe gedaan?

„Kramer is echt een auteur van de jaren dertig. Naast de officiële letterkunde had je toen een grote stroom publieksromans, die veel werden gelezen. Literaire critici keken neer op die boeken én op hun lezers. Beide werden door hen aangeduid met de term middelmaat. Tegenwoordig is er veel aandacht voor dit soort romans, die een duidelijke sociale functie hadden. Dat geldt ook voor de boeken van Diet Kramer. Ze hebben een pedagogische boodschap en laten zien wat er in haar tijd speelde. En wat ik nog niet wist: onder het pseudoniem Dingena de Pater schreef Kramer de expliciet christelijke roman ”Vechters”. Die verscheen in tegenstelling tot haar meeste andere werk bij Bosch & Keuning; wellicht was ”Diet Kramer” voorbehouden aan uitgeverij Holland.”

Kramer publiceerde onder andere in het protestants-christelijke tijdschrift Opwaartsche Wegen. Is haar werk specifiek christelijk?

„Kramer kreeg een christelijke opvoeding en deed belijdenis in de Nederlandse hervormde kerk. Ze vertrok in 1933 naar Indië, waar ze trouwde en twee kinderen kreeg. In de oorlog kwam ze in een interneringskamp terecht. Kort daarvoor deed ze in de Gereformeerde Kerken opnieuw belijdenis. Haar houding ten aanzien van het christelijk geloof was moeizaam. In ”Vechters” schreef ze over een jong gezin waarvan de vader werkloos wordt en een geloofscrisis doormaakt. Veel andere titels zijn niet als specifiek christelijk te betitelen, maar je vindt er zeker de christelijke waarden in terug.

Kramer leek ervoor terug te schrikken zich een christelijke schrijver te noemen. Dan had je naar haar mening een enorme verantwoordelijkheid tegenover je lezers; zij durfde dat niet aan. Om die reden zegde ze ook haar lidmaatschap van het Verbond van Christelijk Letterkundige Kringen op. Kramer was vaak ziek; ik denk dat ze behoorlijk zwaartillend was en psychisch veel strijd kende. Dat zie je ook bij veel van haar personages.”

Waar hebben haar personages dan mee te strijden?

„In haar werk worstelen jonge mensen vaak met hun identiteit; ze zoeken hun weg in de maatschappij en denken na over hun plek in de wereld. Kramer wilde met de worstelende en vragende personages de lezers een spiegel voorhouden én hen tot steun zijn. Wat dat betreft hadden haar boeken een duidelijke pedagogische strekking.”

Kramer heeft een veelbewogen leven gehad: de Tweede Wereldoorlog en Indië hebben haar gestempeld. Komt dat in haar werk terug?

„De roman ”Onrustig is ons hart” speelt zich af in Indië en ”Thuisvaart”, dat ze in 1948 schreef, gaat over een jonge vrouw die verhard is door alle leed in de interneringskampen en daarna. Haar moeder en zusje zijn in Indië overleden en de thuisreis moet ze dus alleen afleggen. Uiteindelijk wordt haar cynisme doorbroken. Dan krijgt het geloof ook weer een plaats in haar leven.”

Met welke auteurs kunnen we Kramer vergelijken?

„Kramer bewonderde C. M. van Hille-Gaerthé, auteur van onder andere ”Onder het stroodak”; zij onderkende ook de problemen van jonge mensen. De romans van Kramer hebben niet direct een happy end, maar bieden wel een optimistisch perspectief. ”Loutering” is een belangrijk woord in dit verband. Kramer beschreef de problemen waarmee jonge mensen in haar tijd worstelden. Haar positie is vergelijkbaar met die van schrijfsters als Ina Boudier-Bakker en Willy Corsari, die eveneens levensechte boeken schreven die aansloegen bij een breed publiek.”

Is Kramers werk anno 2016 nog te lezen?

„Voor de meeste mensen niet, denk ik. Mijn belangstelling voor haar heeft een wetenschappelijk karakter; ik hoop een mooie biografie te schrijven. Daarbij kan ik trouwens altijd hulp gebruiken. Er moeten zeker mensen zijn die Kramer gekend hebben. Ieder stukje informatie is welkom, laat de lezers dat gerust naar mij mailen: info@jannekevanderveer.nl.”